De Catalanen willen al lange tijd onafhankelijk zijn van Spanje. Een hevige strijd is gaande om dit te realiseren. En hoewel zelfs de meest chauvinistische Friezen niet streven naar onafhankelijkheid, stellen we ons bij deze kwesties wel eens de vraag: wat als de provincie zich toch afscheidt van Nederland? Daarom een gratis longread.

Zelden zal er een Friese Elfstedentocht zijn gereden, zo spannend als de editie van 2019. Een halfjaar nadat de provincie Friesland zich officieel onafhankelijk heeft verklaard, is de winter voor het eerst sinds 1997 weer streng genoeg voor de Tocht der Tochten. En onafhankelijk of niet – het Friese evenement blijft populair. Ook onder Nederlanders, die net als alle andere buitenlanders gewoon welkom zijn. De Friese minister van Financiën had kort daarvoor al grijnzend uitgerekend dat zijn kersverse republiek miljoenen zou verdienen met zijn tolwegen en toeristenbelastingen. Langs de route schreeuwen alle Friezen ‘hun’ Jorrit Bergsma naar de meet in Leeuwarden. Hij moet ervoor zorgen dat aan het einde van de middag de Friese vlag kan worden gehesen, vergezeld van het Friese volkslied. Want stel je eens voor dat een Hollander wint! Dat verschrikkelijke Wilhelmus horen ze het liefst nooit meer, hier in Friesland.  

Een onafhankelijk Friesland: het zou zomaar kunnen – al ligt het niet voor de hand. Geen enkele serieuze stroming in de provincie streeft dit na. Er is zelfs geen politieke splinterpartij of club Frieslandextremisten te vinden die Friesland liever onafhankelijk ziet van de Hollanders. Wel is er een sterke Friese identiteit, maar een deel van die identiteit is juist dat ze ook bij Nederland horen. Nee, een onafhankelijk Friesland is de laatste eeuwen nooit aan de orde geweest en zal dat de komende tijd normaal gesproken ook niet zijn.

Maar wat zou er moeten gebeuren voordat de Friezen wél een eigen staat gaan nastreven? Goffe Jensma, hoogleraar Friese taal en cultuur aan de Rijksuniversiteit Groningen, wil best even mee speculeren. “Stel dat de aardgasvelden van Slochteren in Friesland hadden gelegen. Stel dat er dus niet in Groningen, maar in Friesland voor 500 miljard euro uit de grond was gehaald. En dat er vervolgens maar 1 miljard terugkomt als blijkt dat er aardbevingen door ontstaan. Dan zou Friesland het idee krijgen dat het een wingewest is dat wordt leeggeroofd door het westen van het land. En dan kan ik met voorstellen dat er stemmen zullen opgaan om Friesland onafhankelijk te laten worden.”

Een onafhankelijk Friesland, wat moeten we ons daar bij voorstellen? Zou dat een kans van slagen hebben? Zo’n land zou op het wereldtoneel natuurlijk niet veel voorstellen. Maar om het direct niet-levensvatbaar te verklaren, zou oneerlijk zijn. Friesland heeft bijna 650.000 inwoners. Dat is evenveel als Montenegro, meer dan Luxemburg en Malta, en twee keer zoveel als IJsland. Allemaal gerespecteerde landen, dus waarom zou Friesland dat op basis van het inwoneraantal niet kunnen zijn? En als zulke landjes hun eigen broek op kunnen houden, waarom zou Friesland dat dan niet kunnen lukken?

In de EU of niet?

Juridisch gezien zijn er mogelijkheden voor een onafhankelijk Friesland, aldus Henri de Waele, hoogleraar Internationaal en Europees recht aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. “Er staat niet in de grondwet dat het mag, maar ook niet dat het niet mag. Dat levert dus interessante juridische haarkloverij op. Internationaalrechtelijk gezien rust er in elk geval geen verbod op het doen uitgaan van een eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring.”

En wat gebeurt er dan direct nadat Friesland zijn onafhankelijkheid zou hebben geregeld? De eerste klus zou zijn om te worden erkend door de internationale gemeenschap. Alleen dan kun je volwaardig deelnemen aan het internationale economische en diplomatieke verkeer. Maar dat dit direct een flinke klus is, is ook duidelijk.

Mocht het ooit tot een onafhankelijk Friesland komen, dan hebben de Friezen alvast één voordeel: ze delen ook nu al een sterke, eigen identiteit, zoals deze verkiezingsposters laten zien.

Kosovo verklaarde zichzelf in 2008 onafhankelijk, maar wordt nu door een deel van alle landen nog steeds niet erkend – waaronder een aantal EU-landen. “Een land als Spanje zal niet happig zijn om een onafhankelijk Friesland te erkennen”, zegt De Waele. De reden daarvoor is eenvoudig. Doet Spanje dat wel, dan zou dat een signaal kunnen zijn voor bijvoorbeeld de Basken om zich nog fanatieker in te zetten voor een onafhankelijk Baskenland. En daar zitten de Spanjaarden niet op te wachten.

Agrarische supermacht

Is de erkenningshobbel genomen, dan wacht het volgende vraagstuk: willen de inwoners van het kersverse onafhankelijke Friesland een onderdeel zijn van de EU, of niet? Lid worden klinkt overigens makkelijker dan het is. Een voormalig deel van een EU-lidstaat is na het uitroepen van de onafhankelijkheid namelijk niet automatisch ook lid van de EU.

Mocht Friesland zich onafhankelijk verklaren en gaan voor een EU-lidmaatschap, dan is er direct werk aan de winkel. Zaken die nu nog in Den Haag worden geregeld, zouden bij een onafhankelijkheid van Friesland allemaal in Leeuwarden, Franeker of Sneek in orde moeten worden gemaakt. Van een EU-lidstaat wordt immers verwacht dat hij een eigen politiemacht heeft, een eigen munt, een goed landelijk bestuur, een functionerende rechtsorde, een mededingingsautoriteit – de lijst met vereisten is eindeloos.

Nu zullen deze zaken bij een onafhankelijk Friesland sowieso moeten worden geregeld, maar bij een Europese wens moet dit in sneltreinvaart. Hoe het vervolgens zal verlopen, is allesbehalve duidelijk, zegt De Waele. “Het zou onbekend terrein zijn, dus Friesland zal moeten experimenteren. Hoe flexibel de EU zich zal opstellen, is ook een volstrekt raadsel. Daar zullen de Friezen wat geluk mee moeten hebben.”

Niet lid worden van de EU heeft – wellicht onverwacht – niet alleen maar nadelen. Dat komt door het unieke karakter van de Friese economie. Fryslan feeds the world, zo luidt het motto van de (nu nog) provincie. Friesland mag dan klein van stuk zijn, het is een agrarische supermacht. Denk alleen al aan FrieslandCampina, dat bij de grootste vijf zuivelproducenten van de wereld hoort. Of aan het Friese HZPC, dat jaarlijks circa 400 miljoen kilo aardappels teelt.

Als Friesland onafhankelijk wordt en zich niet aansluit bij de EU dan kan het fors munt slaan uit deze positie. “Dan kan het land uitvoerrechten gaan vragen over deze voor Nederland en de rest van de wereld onmisbare producten”, zegt Henk van den Brink, regio-econoom Noord-Nederland van ING. Europa kan immers niet zonder de aardappels van HZPC, FrieslandCampina verkoopt zuivel in meer dan honderd landen, en de Chinezen zullen gek worden bij het idee dat ze geen melkpoeder meer kunnen krijgen. Ergo: die exportheffingen worden wel betaald. Wanneer Friesland lid zou worden van de EU, dan zijn zulke heffingen binnen de EU verboden. De waarde van de Friese export is jaarlijks 4,3 miljard euro, daarvan komt grofweg de helft uit de landbouw, maar dat kan dus redelijk eenvoudig worden opgekrikt.

Tolwegen

Economisch gezien zou een onafhankelijk Friesland op het eerste gezicht sowieso prima mee kunnen draaien. De Friese economie bedraagt in 2014 zo’n 16,5 miljard euro. Natuurlijk, dat bedrag verandert wanneer Friesland zich onafhankelijk verklaart. Maar als we deze economie als rekenvoorbeeld nemen, dan komt het bruto binnenlands product (BBP) uit op ruim 25.000 euro per hoofd van de bevolking. Dat is beduidend minder dan het BBP van Nederland (circa 39.000 per hoofd van de bevolking), maar een onafhankelijke Fries zou gemiddeld nog altijd meer geld verdienen dan een Portugees of Zuid-Koreaan.

Een volle jachthaven in Vlieland betekent een vollere schatkist in een onafhankelijk Friesland. Op Texel na liggen namelijk alle Waddeneilanden binnen het Friese grondgebied.

Om de Friese schatkist nog wat verder te vullen, zijn redelijk wat eenvoudige maatregelen te treffen. “Als de Friezen tol gaan heffen op de Afsluitdijk en bij andere invalswegen, komen ze al een heel eind om de boel draaiende te houden. Al die Duitse en Hollandse toeristen blijven toch wel komen naar de meren en de Wadden”, zegt Van den Brink. Friesland verdient nu jaarlijks ruim 1 miljard euro aan toerisme, waardoor bijna 7 procent van de beroepsbevolking in de toeristische sector aan het werk is. Een onafhankelijk Friesland heeft het geluk dat het op Texel na alle Waddeneilanden tot zijn grondgebied zal mogen rekenen, net als al die meren die zo geliefd zijn bij watersporters.

Hoogleraar Friese taal en cultuur Jensma ziet één fors verbeterpunt dat een onafhankelijk Friesland aan zou moeten pakken. “De tertiaire sector – de dienstverlening – zal zich echt moeten ontwikkelen. Een volwassen, Westerse economie kan niet zonder deze sector. Omdat Friesland zo aan de rand van Nederland ligt, heeft het zich altijd gericht op de primaire sector; op landbouw. Een onafhankelijk Friesland zou echt haast moeten maken met het ontwikkelen van een dienstensector.”

Friese medailles

Het ligt voor de hand dat als Friesland de moeite neemt om onafhankelijk te worden, het ook de Friese taal in zal voeren als eerste en wellicht enige taal. Want anders dan weleens wordt gedacht, spreekt de grote meerderheid van Friesland nog steeds een prima woordje Fries. Bijna 85 procent van Friezen verstaat de taal goed tot heel goed en 75 procent spreekt het vrij aardig tot heel goed, zo blijkt uit de een survey over de Friese taal. Jensma ziet dat Fries ook onder de jeugd populair is. “Ik denk niet dat die percentages in de toekomst gaan dalen. Op sociale media wordt ook onder de jeugd volop in het Fries gecommuniceerd.”

Op sportgebied zou Friesland zeker op de Olympische Winterspelen regelmatig de Friese vlag met de zeven rode pompeblêden boven het podium zien hangen. Als Friesland op de Olympische Winterspelen van 2014 als onafhankelijke staat had meegedaan, dan had het met de schaatsers Sven Kramer en Jorrit Bergsma en de shorttracker Sjinkie Knegt in totaal vijf medailles gehaald – twee gouden, twee zilveren en een bronzen. (De gouden medaille van Kramer op de ploegenachtervolging telt niet mee omdat hij twee Nederlandse ploegmaten had.) Daarmee zou het beter hebben gepresteerd dan Japan, Italië of Groot-Brittannië. Wanneer je de hoeveelheid medailles deelt door het aantal inwoners, dan is er geen natie ter wereld beter dan Friesland – niet voor niets het land van de Elfstedentocht en het schaatmekka Thialf in Heerenveen.

Op de Olympische Winterspelen in Sotsji haalde geen gebied per hoofd van de bevolking meer medailles dan Friesland, onder meer dankzij Sven Kramer.

Bij een onafhankelijk Friesland zou Nederland overigens niet alleen goede schaatsers verliezen aan onze nieuwe noorderburen. Ook Epke Zonderland, na zijn gouden medaille op de Spelen in Londen in 2012 de nationale sportknuffelbeer van Nederland, is Fries. Op voetbalgebied zal Nederland echter geen pijn leiden van een onafhankelijk Friesland.

Wel interessant: gaat het Nederlands elftal ooit een officiële wedstrijd spelen tegen het Friese Elftal? Dat zal een gespannen potje worden… En wat gebeurt er met de Friese profclubs Cambuur Leeuwarden en sc Heerenveen? Als die niet meer in de Nederlandse eredivisie mogen spelen, dan kunnen ze er net zo goed mee stoppen – ze zouden voortaan alleen nog op competitief niveau tegen elkaar kunnen spelen.

Levensvatbaar

Al met al kunnen we stellen dat een onafhankelijk Friesland geen realistisch scenario is, maar wel degelijk een levensvatbaar idee zou kunnen zijn. Het kersverse land staat juridisch in zijn recht om zich onafhankelijk te verklaren, het zou zichzelf economisch gezien kunnen bedruipen en het heeft al een eigen taal en cultuur. Alleen de Fries die van voetbal houdt, heeft een probleem. Die zal voortaan minstens elf steden verder naar een professionele voetbalwedstrijd moeten gaan kijken.

Deze aflevering van ‘Wat als…’ kon je ook lezen in KIJK 2/2015.

Tekst: Tim van Ham

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Bestel dan hier ons nieuwste nummer. Abonnee worden? Dat kan hier!