Complottheorieën zijn niet uit te roeien. De nieuwste is dat Osama Bin Laden niet dood zou zijn. Maar waarom geloven bepaalde mensen dit soort verhalen zo makkelijk? Omdat ze zelf ook zouden samenzweren, zo blijkt uit Engels onderzoek.
Daar kwamen de onderzoekers Karen Douglas en Robbie Sutton (Universiteit van Kent) achter door 250 studenten zeventien bekende samenzweringstheorieën voor te leggen, zoals de ‘moord’ op prinses Diana, de ‘geënsceneerde’ maanlanding of de aanvallen op de Twin Towers van 11 september 2001 ‘door de Amerikaanse regering’. Ze moesten daarbij de vraag beantwoorden of ze zelf ook zouden meedoen met de samenzwering in kwestie als zij in die positie zouden zijn.
Wat bleek? Hoe meer een ondervraagde geneigd was zelf mee te doen aan een complot, hoe eerder hij of zij de theorie geloofde. De gedachte van ‘ik zou het doen’ vertalen de complotdenkers dus automatisch in ‘zij deden het’, iets wat in de psychologie projectie wordt genoemd.
Maar dat is niet het hele verhaal. Deelnemers die hoog scoorde op machiavellianisme, het vermogen van mensen om anderen voor hun karretje te spannen, bleken ook nog eens eerder de samenzweringstheorieën serieus te nemen. Naast de gedachte ‘ik zou het doen, dus zij ook’ projecteren samenzweringsgelovers dus ook nog eens hun eigen morele waarden op de ‘samenzweerders’, wat de theorie voor hen geloofwaardiger maakt.
Is het tegenovergestelde ook waar? Oftewel, leidt goed moreel gedrag tot meer weerstand tegen complotverhalen? Om die vraag te kunnen beantwoorden, moesten de ondervraagden de herinnering oproepen aan de laatste keer dat ze iemand hadden geholpen. Zij bleken daarna inderdaad minder vatbaar voor wilde theorieën.
Ondanks de resultaten van het onderzoek waarschuwt Douglas ervoor om alle complotdenkers immoreel te noemen. “Er zijn veel andere factoren die mensen ertoe verleiden om samenzweringstheorieën te geloven”, zegt ze. “Wat wij hebben laten zien, is slechts één van die redenen: de projectie van hun eigen gedrag.”
Lees meer over complottheorieën in de rubriek ‘Complot!’, die we in KIJK 13/2010 afsloten met het artikel ‘De grote complottheorie-theorie‘.
Bronnen: University of Kent, British Journal of Social Psychology