Met een nieuw vluchtmodel hebben wetenschappers kunnen vaststellen dat de vliegkunsten van pterosauriërs gedurende hun bestaan van tientallen miljoenen jaren sterk verbeterden.

Wie kent de scène niet uit Jurassic Park III waarin het jongetje Eric wordt gegrepen door een Pteranodon – een soort vliegend reptiel uit de orde der pterosauriërs. En hoewel de Pteranodon in die scène een uitstekende vlieger lijkt, zijn andere pterosauriërsoorten dat lang niet altijd geweest.

Althans dat is wat onderzoekers van de Universiteiten van Reading, Lincoln en Bristol concluderen na uitvoerig te hebben onderzocht hoe verschillende pterosauriërs in de loop van miljoenen jaren hun vliegkunsten hebben geperfectioneerd. Hun bevindingen publiceerden ze in vakblad Nature.

Lees ook:

• Mysterie van het ‘langnekkige reptiel’ opgelost
• ‘Rugbybal’ blijkt gigantisch ei
• De dag dat de dino’s stierven

Luchtacrobatiek

Van 220 miljoen jaar geleden tot de noodlottige dag dat een gigantische meteoriet op aarde insloeg, waren pterosauriërs heer en meester in de lucht. Met lange vliesachtige vleugels, die zich uitstrekten van de enkel tot langs een verlengde vierde vinger, worden de eerste pterosauriërs beschouwd als de vroegste gewervelde dieren die het luchtruim kozen.

De pterosauriërs beheersten de luchtacrobatiek echter niet meteen. “De eerste pterosauriërs klommen misschien in bomen en vlogen van de ene stam naar de andere, maar legden geen lange afstanden af en waren ook niet erg wendbaar tijdens hun vlucht,” zegt hoofdonderzoeker Chris Venditti.

Dat concludeerde de evolutiebioloog nadat hij en zijn collega’s een nieuw vluchtmodel hadden ontwikkeld. Hiermee konden ze het vliegvermogen van 75 pterosauriërsoorten gedurende hun evolutionaire geschiedenis reconstrueren. Het team keek daarbij naar enkele parameters, waaronder spanwijdte, vleugeloppervlak en lichaamsgewicht van diverse pterosauriërs.

Gestage ontwikkeling

Paleontoloog Dennis Voeten, niet betrokken bij de studie, is te spreken over die aanpak. “De kracht zit hem vooral in het onderling vergelijken van een grote diversiteit aan pterosauriërs. De onderzoekers laten evolutiepatronen zien die zich gedurende 150 miljoen jaar hebben voltrokken. Ik denk alleen niet dat kortdurende ontwikkelingen hiermee betrouwbaar kunnen worden uitgelicht.”

Verder heeft het vluchtmodel volgens Voeten tot enkele inzichten geleid. “Ten eerste bevestigt het dat pterosauriërs groter werden toen de eerste vliegende dinosauriërs, zo’n 150 miljoen jaar geleden, ontstonden. Mogelijk gebeurde dit als gevolg van concurrentie.”

Die concurrentiestrijd zou niet meteen hebben geleid tot een verbetering van het vliegvermogen van de pterosauriërs, blijkt uit deze nieuwe resultaten. “Die ontwikkeling voltrok zich gestaag vanaf het ontstaan tot aan het uitsterven van de groep.”

Tot slot concludeert het team dat niet alle pterosauriërs de kunst van het vliegen verstonden. Voeten: “De Azhdarchoidea, gigantische pterosauriërs die mogelijk ook op het land goed uit de voeten konden, waren na hun ontstaan eigenlijk geleidelijk steeds minder aangepast aan vliegen. En waarschijnlijk verloren ze daarmee ook meer van hun vliegvermogen.”

Vliegende gewervelden

Het onderzoek kan ook meer duidelijkheid geven over de evolutie van andere vliegende gewervelde dieren. Vleermuizen ontstonden bijvoorbeeld nadat de pterosauriërs waren uitgestorven, maar er is weinig bekend over hoe deze groep uiteindelijk het luchtruim koos. Voeten: “Met deze studie als referentie zullen in de toekomst ook andere specifieke groepen kunnen worden uitgelicht die eveneens een eigen verhaal te vertellen hebben.”

Bronnen: Nature, University of Reading via EurekAlert!, The Guardian

Beeld: Mark Witton

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!