Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Ringen rond de maan, gekke regenboogflitsen naast de zon – waar komen deze lichtverschijnselen vandaan?
Na alle regen van de afgelopen weken tekenen we voor een strakblauwe hemel, maar waarom zou je het daarbij laten? Door de breking en weerkaatsing van licht is er nog veel meer moois te zien aan de hemel. Test je ogen: de meeste van deze gratis lichtshows kun je waarnemen zonder verrekijker of telescoop.
Lees ook:
Sun dog
Op een dag met dunne sluierbewolking kun je weleens staan te knipperen. Naast de zon lijken dan regenboogachtige vlekken te zweven. Er is niks mis met je ogen; deze bijzonnen, parhelia of sun dogs geheten, krijg je als fijne ijskristallen in cirruswolken het zonlicht breken. Ongeveer zoals in een regenboog, maar dan geconcentreerd in twee plekken aan de hemel. Dichtbij de zon zijn ze rood, verder daarvandaan gaan ze via oranje naar blauw. Vergeleken met een regenboog zijn de kleuren minder fel en uitgesmeerd; ze lopen in elkaar over. Bij sterk maanlicht kun je ook bijmanen krijgen, maar meestal zijn die te zwak om met het blote oog te zien.
Halo
Bijzonnen zijn maar één van de fenomenen in de halo rond de zon. Een halo is een uitgebreide set lichtverschijnselen rond de zon of de maan, veroorzaakt door breking, weerkaatsing en verstrooiing van ijskristallen in dunne, hoge cirruswolken De bijzonnen en de 22-gradenring (ijskristallen breken licht doorgaans onder een hoek van 22 graden) zijn de opvallendste verschijnselen. Maar onder de juiste omstandigheden kun je ook allerlei lichtbogen zien die van buitenaf tegen of boven de 22-gradenring zitten, net als lichtpilaren van weerkaatst licht boven de lichtbron.
Gegenschein
Het donkerste plekje aan de hemel, dat moet wel precies tegenover de zon zijn aan de hemelkoepel. Niet dus, al is dat met het blote oog nauwelijks te zien. In die richting, in het centrum van de schaduw van de aarde, vind je de extreem zwakke gloed van het gegenschein (tegenschijnsel). Dat is zonlicht dat terugkaatst van interplanetair stof in het zonnestelsel. Het merendeel van dat stof draait om de zon in hetzelfde baanvlak als de planeten.
Boven het punt aan de horizon waar de zon opkomt en ondergaat kun je door dit stof nog zo’n zwakke gloed spotten: het zodiakale licht. De Hadith (mondelinge overlevering in de Islam) waarschuwt voor die prima zichtbare ‘valse dageraad’, zodat gelovigen pas bij de echte zonsopkomst beginnen met het gebed.
© ESO/Y. Beletsky
Glorie
Als je met de zon in je rug naar een mistbank (of een gewone wolk) kijkt, kan die een deel van het licht terugkaatsen: dat heet een glorie, in iets bijbels geïnspireerde taal. Het effect is een miniatuur regenboog, doordat verschillende kleuren licht onder een net iets andere hoek verstrooien.
Airglow
Op het aardoppervlak is het nooit perfect donker. En dan hebben we het niet over de maan of sterren, of restjes zonlicht die door breking en buiging over de horizon kruipen: onze atmosfeer zelf straalt met een zwak lichtschijnsel. Vooruit, dit is niet echt een lichtshow die je zelf met het blote oog kunt zien. Maar vanuit het internationale ruimtestation lukt dat aardig, zie je op onderstaande foto.
Deze zogeheten airglow wordt veroorzaakt door verschillende reacties hoog in de atmosfeer: bijvoorbeeld door moleculen die overdag door het zonlicht zijn geïoniseerd, door razendsnelle kosmische straling die op de dampkring knalt, en door zuurstof en stikstof die op een paar honderd kilometer hoogte reageren met hydroxyl. Overdag zie je niks van de airglow, maar dit is de reden dat de beste telescopen voor zichtbaar licht buiten de dampkring hangen: buiten de airglow kunnen ze veel zwakkere verschijnselen waarnemen.
