Terwijl de Koude Oorlog zijn hoogtepunt naderde, bracht de Sovjet-Unie precies zestig jaar geleden de grootste kernbom ooit tot ontploffing. Het wapen kon letterlijk in één klap een miljoen mensen doden en miljoenen anderen ernstig verwonden. Maar militair gezien was het onbruikbaar. Waarom werd deze ‘Tsar Bomba’ dan toch gebouwd?

Veel kans om het uitvoeren van hun opdracht te overleven, werd majoor Andrej Doernovtsev en zijn acht bemanningsleden niet gegeven; hoogstens vijftig procent. Op maandag 30 oktober 1961 vlogen ze met hun Toepolev Toe-95 over de Barentsz-zee in de richting van Nova Zembla. Onder het toestel hing een waterstofbom van bijna 30.000 kilo. Toen ze om half twaalf ’s ochtends boven het testgebied waren gearriveerd, werd de bom vanaf 10.000 meter hoogte afgeworpen. Een enorme parachute met een gewicht van 800 kilo moest de val van het gevaarte vertragen, zodat de Toe-95 enige tijd had om weg te komen.

50 miljoen ton TNT

Na drie minuten was de bom op 4000 meter hoogte en explodeerde hij. Er ontstond een vuurbal met een middellijn van 8 kilometer. Een cameraman in een observatievliegtuig herinnerde zich later: “Tussen de wolkenlagen verscheen een enorme, feloranje bol. Hij bleef maar groeien en leek de hele aarde op te slokken.” Vervolgens kwam de paddenstoelwolk, die een hoogte van ongeveer 67 kilometer bereikte en een breedte van 95 kilometer kreeg. Toen de Toe-95 op 125 kilometer afstand was, werd hij ingehaald door de schokgolf en zo’n 1000 meter naar beneden gesmeten. Maar de bommenwerper bleef intact.

Hoewel de explosie een paar kilometer boven het aardoppervlak had plaatsgevonden, werden de bodemtrillingen die hij veroorzaakte in Amerika geregistreerd door de seismografische apparatuur van de US Geological Service. De luchtdruk liet tot in Finland en Noorwegen ruiten sneuvelen. Foto’s die een tijdje na de detonatie van het rotsachtige testgebied werden genomen, wezen uit dat het volledig was platgewalst. “Alles hier is weggevaagd, gesmolten of weggeblazen”, noteerde iemand.

De bom die majoor Doernovtsev precies zestig jaar geleden boven Nova Zembla dropte, had dan ook een kracht van 50 megaton, oftewel 50 miljoen ton TNT. Hij veroorzaakte de zwaarste, door de mens bewerkstelligde explosie ooit: tienmaal krachtiger dan alle bommen die in de Tweede Wereldoorlog zijn afgeworpen. Desondanks was deze Tsar Bomba, zoals hij bekend kwam te staan, militair gezien volkomen nutteloos. Maar daar ging het ook niet om.

Dit is het begin van het artikel ’50 megaton propaganda’ te vinden in KIJK 11/2021. Deze editie ligt in de winkel vanaf 14 oktober tot en met 17 november.

Meer informatie:

• Historiek: Tsar Bomba, de zwaarste kernbom (1961)
• Britannica: Tsar Bomba | Soviet thermonuclear bomb
• KIJK: Nieuwe beelden van de grootste explosie ooit
• YouTube: In 2020 vrijgegeven Sovjet-film over de Tsar Bomba (met Engelse ondertiteling)
• YouTube: Secrets of the dead – The world’s biggest bomb
• YouTube: How atomic and hydrogen bombs work in ten minutes
• BBC Future: The monster atomic bomb that was too big to use
• The Nuclear Weapon Archive: Big Ivan, the Tsar Bomba
• History.com: JFK was completely unprepared for his summit with Khrushchev
• NUKEMAP by Alex Wellerstein: interactieve kaart met de effecten van alle bekende kernwapens

Tekst: Leo Polak

Beeld: ITAR-TASS News Agency / Alamy Stock Photo

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!