Vandaag is het de heetste dag van het jaar, op sommige plekken stijgt het kwik zelfs naar 35 graden Celsius. Niet iedereen kan daar goed mee omgaan. Hoe hou je het hoofd koel? En hoe val je het beste in slaap met die warmte? KIJK beantwoordt deze en nog meer vragen, zodat jij de warme dagen doorkomt.

1) Waarom voelt ventilatorlucht kouder?

Waarom voelt lucht kouder aan als je hem verplaatst met ventilator of waaier, terwijl hij stilstaand warm is? Ook al is het effect van die ventilator duidelijk voelbaar, toch is die stromende lucht helemaal niet kouder dan stilstaande lucht. Dat zit zo. Lucht geleidt de warmte veel slechter dan onze huid en de diepere lagen van ons lichaam. Als de lucht stilstaat, is er rond onze huid altijd een laagje van een paar millimeter dat isolerend werkt. Dat voelt dus warm aan.

Maar zodra de lucht gaat stromen, wordt dat laagje weggeblazen en blijft er van dat isolerend laagje nog maar weinig over. Het is alsof je een deken wegslaat en alleen een dun laken overhoudt. Dat voelt dus meteen kouder. Daar komt nog iets bij: verdamping. Als we transpireren zorgt de verdamping voor extra koeling, doordat verdampen energie kost, en die energie óók nog aan onze huid onttrekt. Dat proces wordt ineens veel effectiever als de vochtige zweetlucht vlak bij de huid efficiënt wordt weggeblazen en vervangen door verse, drogere lucht. Dan gaat het verdampen makkelijker, en wordt het koelende effect ervan groter. Dus het mes snijdt aan twee kanten. Mits we ons in het zweet werken uiteraard.

2) Helpen gordijnen om het huis koel te houden?

Tijdens hete dagen duikt deze vraag vrijwel altijd op. En soms krijgen de vragenstellers foute antwoorden, zelfs van een grote energieleverancier. Het goede antwoord is: dat helpt wel degelijk, zolang de gordijnen licht van kleur zijn, en liefst wit.

Het is makkelijk in te zien waarom dit antwoord correct is. Ga even naar buiten en kijk naar de gordijnen. Alle licht dat je dan ziet, komt de kamer weer uit, dwars door de ramen heen, omdat dit het zichtbare deel van het zonnespectrum betreft (ongeveer de helft). En dat licht – zoals trouwens álle licht – vertegenwoordigt energie en dus warmte, die nu niet in de kamer achterblijft, maar naar buiten wordt teruggekaatst.

Maar als de gordijnen donker zijn of zelfs zwart, zullen ze het grootste deel van de opvallende zonnestraling absorberen en zélf warm worden. Die warmte kan dan niet naar buiten, omdat de bijbehorende straling infrarood is, met een golflengte van zo’n 10 micrometer. Die straling wordt door glas efficiënt geabsorbeerd. In dit geval geldt dus: binnen is binnen.

Kortom, lichte gordijnen helpen tegen de warmte. Al blijft het natuurlijk waar dat zonnewering buiten het raam (zoals een markies of luiken) altijd efficiënter is.

3) Koel je af door te wapperen met een waaier?

Dat hangt helemaal af van de temperatuur en de luchtvochtigheid. Immers, hoe kouder de lucht is die we ons toewaaien, hoe groter het koelend effect. En hoe droger die lucht is, hoe meer koeling door verdamping. Om er iets zinnigs over te kunnen zeggen, moeten we gaan rekenen.

Neem bijvoorbeeld een luchttemperatuur van 30 graden Celsius en een luchtvochtigheid van 50 procent. Stel dat we met de waaier ons hoofd willen koelen. Dat hoofd is natuurlijk behoorlijk bezweet, en de waaier zorgt voor meer verdamping. Stel dat dit 0,01 milliliter per seconde is; dat betekent 36 milliliter oftewel een borrelglaasje per uur, en klinkt redelijk. Als we het uitrekenen, blijkt het koelend effect daarvan zo’n 22 watt te zijn. Verder hebben we het koelende effect van de langsstromende lucht.

Dat blijkt ook nog zo’n 10 watt bij te dragen. Het totale koelende effect van de waaier komt daarmee op ruim 30 watt. Weegt dat op tegen de warmteproductie door de inspanning van je arm? Ook hiervan moeten we een schatting maken. Als we het vergelijken met het elektrische vermogen van een kleine ventilator, komen we op 2 à 3 watt. Maar waar een ventilator die op elektriciteit werkt vrijwel alle energie in mechanische energie omzet, werken onze spieren niet zo. Ze hebben een rendement van zo’n 20 procent. Dus om 2 à 3 watt mechanische arbeid te presteren, gebruiken de spieren ruwweg vijf keer zoveel energie. Rekening houdend met dit rendement komen we op 10 watt. Mooi! In dit voorbeeld helpt het waaieren dus wel degelijk.

Alleen: als het nog warmer wordt en de luchtvochtigheid verder omhooggaat, helpt de waaier minder. In het limietgeval dat de lucht 37 graden Celsius is en de luchtvochtigheid 100 procent, is het koelend effect helemaal nul. Conclusie: het is heel sneu, maar als we de waaier het hardst nodig hebben, is hij het minst effectief.

4) Kun je het beste iets heets of iets kouds drinken?

Het RIVM adviseert om voldoende te drinken als het heet is – iets wat veel mensen nogal eens vergeten. Maar als je wat drinkt, kan dit dan het beste ijskoud water of een kop hete thee zijn?

“Het ligt genuanceerder dan wordt gedacht”, vertelde Margreet Fraanje vorig jaar tijdens de ochtenduitzending van NPO Radio 2. “Met warm weer iets warms drinken, is totaal geen probleem en kan juist helpen.” De huisarts legt uit dat warm drinken juist kan helpen koel te blijven, omdat je lichaam continu bezig is om warmte af te voeren. Zo worden bloedvaten in de huid wijder, zodat het hart meer bloed kan rondpompen en het lichaam meer warmte kwijt kan via de huid: je gaat zweten.

Een hete drank als thee houdt dat proces in stand: je lichaam blijft warmte afvoeren, je zweet, en daardoor koel je af. Als je juist iets heel kouds gaat drinken, verstoor je dat proces: de bloedvaten vernauwen en je kunt je warmte minder goed kwijt. Toch kan een glas ijskoud water helpen. “Dan speelt een psychologisch effect mee”, legt Fraanje uit. Met temperaturen boven de 30 graden kun je snakken naar een koud drankje, en dan moet je dat ook vooral doen.

Kortom, het maakt niet heel veel uit of je een kop thee of een glas ijsthee drinkt, als je maar drinkt. Overigens is alcohol drinken af te raden, want dat werkt vochtafdrijvend.

5) Hoe val je het best in slaap in de hitte?

Hete zomernachten. De term roept misschien spannende associaties op, maar vaak is het in praktijk een gruwel. Want hoe val je in hemelsnaam in slaap als je ligt te zweten, te puffen en te woelen? De meest voor de hand liggende oplossing is airconditioning, maar dat kost veel geld én energie. Een ventilator kan ook helpen, vooral als het je lukt om het apparaat koele lucht van buiten naar binnen te laten waaien.

Sommige mensen zetten een bak ijsklontjes voor hun ventilator, of hangen een natte doek voor hun raam, zodat een briesje van buiten wat meer verkoelt. Natuurlijk is het verstandig om te zorgen dat je slaapvertrek overdag zo min mogelijk opwarmt: rolluiken of gordijnen dicht dus om de zon buiten te houden. En warme lucht stijgt op, dus slaap als het even kan in een kamer beneden in huis en zo dicht mogelijk bij de grond. Als je het aandurft kun je ook je matras naar buiten verslepen.

Behalve je omgeving kun je ook je lichaam zelf proberen af te koelen. Neem eens een koude douche vlak voor het slapen gaan, of zet een teiltje met koud water naast je bed waar je af en toe je blote voeten in hangt. Het tegenovergestelde van de warme kruik is een zak bevroren rijst in je bed, of bind – als je het wat meer profi wilt aanpakken – ijspakketjes en koude kompressen aan je lichaam, bijvoorbeeld om je knieën, polsen en nek.

Als de spannende variant van de hete zomernachten er sowieso al niet inzit, knikker dan je partner uit bed, want die produceert alleen maar meer warmte. Bijkomend voordeel: je kunt breeduit met je armen en benen gespreid in bed gaan liggen. Zo stel je zoveel mogelijk huid bloot aan de lucht, waardoor je beter kunt afkoelen.

Blijft het je allemaal te heet? Vertrouw dan op de kracht van suggestie. Zet een ontspannend muziekje op en probeer je levendig voor te stellen dat je op de Zuidpool cool aan het dansen bent met een pinguïn.

Ten slotte heeft neuroloog dr. Marcel Smits (Ziekenhuis Gelderse Vallei), gespecialiseerd in slaap-waakstoornissen, nog wat algemene tips om beter te slapen. Hou je de twee uur voor het slapen gaan lichamelijk en geestelijk rustig en gebruik geen koffie, cola of drankjes als Red Bull. Als je ligt te malen, schrijf je gedachten dan van je af of maak to-do-lijstjes. Lig je na een uur nog wakker, verlaat dan je slaapkamer en ga pas weer terug als je je echt moe voelt. Welterusten!

Tekst: Jo Hermans, Laurien Onderwater, Diana de Veld

Bronnen: KIJK Antwoordt, NPO Radio 2, nu.nl

Beeld: 123RF