Lang dachten wetenschappers dat zoogdiervrouwtjes een eindige voorraad eicellen hebben in hun eierstokken. Nu hebben onderzoekers ontdekt dat dat niet geldt voor alle zoogdieren: de naakte molrat blijft namelijk tot zeker negentig dagen na haar geboorte nieuwe eicellen produceren.

Je verwacht het misschien niet van zo’n kaal, bijna blind, rimpelig beestje, maar de naakte molrat kan ons veel leren. Dit zoogdier wordt niet alleen stokoud (voor knaagdierbegrippen), het lijkt vrijwel immuun voor kanker te zijn, en is ongevoelig voor zuur. Nu lijkt een vrouwelijke naakte molrat ook nog eens haar hele leven vruchtbaar te zijn. Dat concluderen onderzoekers van de University of Pittsburgh althans in Nature Communications.

Lees ook:

• Naakte molrat kwettert in aangeleerd dialect
• Geen zuurstof? De naakte molrat past zijn stofwisseling aan
• Waarom de naakte molrat ongevoelig is voor zuur

(On)beperkte voorraad

Voor de meeste zoogdieren, waaronder mensen en muizen, geldt dat vrouwtjes vanaf de geboorte een eindig aantal eicellen hebben. Die worden geproduceerd tijdens de embryonale fase via een proces dat oögenese heet. De beperkte eicelvoorraad loopt terug naarmate een vrouwtje ouder wordt. Sommige eitjes komen vrij tijdens de ovulatie, maar de meeste sterven gewoon af. Daardoor neemt de vruchtbaarheid af met de leeftijd.

Maar dat geldt dus niet voor naakte molratten, blijkt nu. Deze knaagdieren leven in ondergrondse koloniën, waarin alleen het dominante vrouwtje zich kan voortplanten. Deze koningin kan dit volhouden tot ze doodgaat. Hoofdonderzoeker Miguel Brieño-Enríquez had drie mogelijke theorieën voor hoe ze dit voor elkaar krijgt: “Een vrouwelijke naakte molrat wordt óf geboren met heel veel eicellen, óf verliest er zeer weinig tijdens haar leven, óf de eicelproductie gaat door na de geboorte. Mijn favoriete hypothese was dat ze een mix van alle drie gebruikt.”

De onderzoekers wisten elk proces aan te tonen. Hierbij vergeleken ze naakte molratten met muizen in verschillende fases van hun ontwikkeling. Via ontleding konden ze de inhoud van de eierstokken bekijken. Het team ontdekte dat een vrouwelijke naakte molrat met een uitzonderlijk groot aantal eicellen werd geboren vergeleken met een muis. Daarnaast gingen er ook minder eicellen dood. Een naakte molrat van acht dagen oud had bijvoorbeeld 1,5 miljoen eicellen. Dat was ongeveer 95 keer meer dan een muis van dezelfde leeftijd.

Voorlopercellen

Daarnaast zagen Brieño-Enríquez en zijn collega’s dat de eicelproductie bij een naakte molrat doorgaat na de geboorte. Zo waren zogeheten voorlopercellen actief aan het delen in vrouwtjes van drie maanden oud. Het team vond deze voorlopercellen zelfs nog terug in tien jaar oude molratten. Daarmee lijkt de aanmaak van nieuwe eicellen dus niet te stoppen en blijft de voorraad netjes aangevuld.

Bernard Roelen, voortplantingsdeskundige aan de Universiteit Utrecht, vindt het onderzoek zeer interessant. “Tegelijkertijd laat het ons zien hoe weinig we weten over het ontstaan van de (voorlopers van de) geslachtscellen, en bij vrouwelijke dieren hoe de cellen zich gedragen in de eierstokken. Ik vind het mooi dat deze onderzoekers de taak op zich hebben genomen om bij minder bekende dieren te kijken hoe het zit met de eicellen.”

Kanttekeningen

Maar Roelen is ook kritisch: “In eerder onderzoek bij mensen en muizen zien we dat er een enorme eicelproductie is in de foetale periode (bij een mens begint die in de achtste week van de zwangerschap, red.). Bij de mens sterven de meeste eicellen al af in de foetus. Zo’n grote daling vindt ook plaats bij de muis, maar dan pas na de geboorte. Bij de naakte molrat lijkt dit nog later na de geboorte te gebeuren. Vruchtbare koninginnen blijven nog lange tijd eicellen produceren, wat de voorraad in stand kan houden, maar toch zien we het aantal eicellen gedurende de leeftijd afnemen. De daling die we bij mens en muis zien, vindt bij de naakte molrat dus ook plaats, alleen op een veel later moment. Daarom is deze ontdekking in mijn ogen niet baanbrekend anders.”

Daarnaast zegt Roelen dat we voorzichtig moeten zijn met de conclusies. “Door bepaalde eiwitten in cellen te kleuren, kunnen de onderzoekers voorlopercellen en eicellen herkennen in de eierstokken. Maar we weten niet of iedere cel die eruitziet als een eicel in de eierstok ook daadwerkelijk functioneel is of kan worden.” Een eierstok kan dus wel vol eicellen zitten, maar als die cellen vervolgens niet goed werken, is het vrouwtje nog steeds niet vruchtbaar.

Vertaalslag

Kan dit onderzoek nog bijdragen aan de menselijke geneeskunde? Brieño-Enríquez denkt van wel: “Van een naakte molrat kunnen we leren hoe we de functie van de eierstokken langer behouden om langer vruchtbaar te blijven. Daarnaast heeft de gezondheid van de eierstok ook invloed op het risico op kanker, gezondheid van het hart, en zelfs levensduur. Een beter begrip van de eierstok kan ons daarom helpen om de algemene gezondheid te verbeteren.”

Hoewel voortplantingsfysioloog van de Universiteit Wageningen Katja Teerds het enthousiasme van Brieño-Enríquez begrijpt, zijn we volgens haar nog lang niet zover. “Gezien de methode die de onderzoekers hebben gebruikt, vind ik dat de resultaten van deze studie kloppen voor deze diersoort. Maar de naakte molrat is niet een dier dat je direct met andere zoogdieren kunt vergelijken. Zo wijkt het knaagdier af in metabolisme, de regulatie van de lichaamstemperatuur en de manier waarop het leeft in zijn kolonie. Aangezien ook het proces van eicelproductie compleet anders is, lijkt mij een vertaling naar andere zoogdieren niet makkelijk.”

Bronnen: Nature Communications, Bernard Roelen, Katja Teerds, Science Alert, EurekAlert!

Beeld: Neil Bromhall/Getty Images

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!