Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Mede dankzij het preventiemiddel PrEP zijn er nauwelijks nieuwe hiv-infecties in Amsterdam. Hoe werkt die pil?
Het aantal hiv-diagnoses in Amsterdam is historisch laag. Vorig jaar kregen naar schatting slechts negen mensen het virus dat aids kan veroorzaken, meldt het Aidsfonds. In 2021 waren dit er nog 66. Het aantal nieuwe hiv-infecties in Amsterdam is sinds 2010 zelfs met 95 procent afgenomen. Hiermee heeft de hoofdstad de VN-doelen voor het bestrijden van aids voor 2030 nu al behaald.
Dit succes is voor een groot deel te danken aan PrEP, het gebruik van hiv-remmers. Deze pillen beschermen voor 99 procent tegen hiv-infecties via seks. Tegen besmetting via drugsnaalden bieden ze ongeveer 74 procent bescherming. Hoe voorkomen deze pillen infecties?
Lees ook:
- De vijf dodelijkste virussen
- Tweede hiv-patiënt ooit ‘genezen’ na transplantatie
- Complot: aids bestaat helemaal niet
Hoe hiv leidt tot aids
Eerst, hoe veroorzaakt een besmetting met hiv uiteindelijk aids? Tijdens onbeschermde seks of het delen van naalden met een hiv-positief persoon, kan het virus het lichaam binnendringen. Daar infecteert het immuuncellen, voornamelijk CD4-T-cellen. Dit type cel speelt een cruciale rol in het activeren van andere immuuncellen die infecties moeten opruimen.
In de cel maakt hiv het eiwit reverse transcriptase (RT). Dit eiwit kopieert vervolgens de hele genetische code van hiv zodat het virus zich kan vermenigvuldigen. Die nieuwe viruskopieën verlaten daarna de cel en gaan opzoek naar een nieuwe CD4-cel om in te vermenigvuldigen. Tijdens dit proces sneuvelen veel immuuncellen.
Zo neemt het aantal CD4-cellen geleidelijk af waardoor het immuunsysteem steeds minder goed werkt. Hierdoor kunnen normaal onschadelijke infecties dodelijk worden. Wanneer iemand weinig CD4-cellen heeft en daardoor ziektes oploopt, zit diegene in het eindstadium van de hiv-infectie en heeft die persoon aids.
Door PrEP kan hiv zich niet vermenigvuldigen
PrEP (pre-exposure prophylaxis) is het gebruik van medicijnen die de overdracht van hiv bijna helemaal voorkomen. Hiervoor nemen mensen met verhoogd risico op een hiv-besmetting dagelijks medicijnen, dus al voordat ze zijn blootgesteld. Deze medicijnen circuleren vervolgens in de bloedbaan.
In de pillen zit meestal een mix van tenofovir en emtricitabine, beide stoffen die de activiteit van het eiwit reverse transcriptase blokkeren – dat hiv dus nodig heeft om zichzelf te kopiëren. Omdat deze middelen al in het bloed zitten bij iemand die PrEP neemt, heeft hiv geen kans om zich te vermenigvuldigen. Het virus kan zich daardoor niet verspreiden en kan dus ook geen volledige infectie veroorzaken. Iemand die PrEP neemt, is daarom beschermd tegen besmetting met hiv.
Voor de diehards
De genetische code (RNA) van hiv is opgebouwd uit allerlei bouwstenen (nucleotiden), net als menselijk DNA. Het virus steelt de bouwstenen van de immuuncel om zijn eigen genetische code mee op te bouwen. Tenofovir en emtricitabine lijken allebei erg op zulke bouwstenen, maar ze hebben geen aanknopingspunt voor een volgende bouwsteen. Dus als reverse transcriptase deze stoffen in de genetische code van hiv inbouwt, kunnen er vervolgens geen nieuwe bouwstenen meer worden toegevoegd. Hierdoor lukt het nooit om het complete RNA van hiv te kopiëren.
Tenofovir en emtricitabine zijn vooral gevoelig voor de reverse transcriptase van hiv. De menselijke variant, die DNA kopieert, heeft daardoor geen last van deze middelen.
Overigens is het wel belangrijk om de medicijnen consistent in te nemen. De actieve ingrediënten verdwijnen relatief snel uit het bloed. Het overslaan van de medicatie vermindert daardoor de bescherming.
PrEP is speciaal ontwikkeld om hiv-negatieve personen te beschermen tegen een infectie. Er bestaan ook medicijnen die het virus onderdrukken in hiv-positieve personen, waardoor zij een normaal leven kunnen leiden. Deze hiv-medicijnen lijken veel op PrEP, ze onderdrukken bijvoorbeeld ook het replicatiemechanisme van het virus. Maar ze hebben daarnaast ook andere taken, zoals het verminderen van het aantal virussen in het lichaam en het herstellen van het immuunsysteem. Deze medicijnen kunnen niet iemand genezen, maar kunnen het virus wel dusdanig terugdringen dat het niet meer te detecteren is.
Bronnen: Journal of the International Association of Providers of AIDS Care, UMC Utrecht
Beeld: NIAID/flickr/CC BY 2.0