Is de vrije wil een illusie? KIJK sprak met de 70-jarige Amerikaanse filosoof Daniel Dennett over – onder meer – deze beladen vraag.

KIJK: De Nederlandse neurobioloog Dick Swaab noemde de vrije wil onlangs een illusie. Hersenscans tonen aan dat een halve seconde voordat iemand een bewust besluit neemt, het brein deze beslissing al in gang zet.

Daniel Dennett: “Dat is bewijsstuk A waarom neurowetenschappers een beetje meer filosofie zouden moeten leren. Ze zouden eens wat huiswerk moeten doen en deze onderwerpen beter leren begrijpen. Ik ben, wat dit betreft, behoorlijk op oorlogspad, want hij is niet de enige die deze fout maakt.”

Welke fout?

“Neurowetenschappers verwarren twee betekenissen van vrije wil. Ze denken dat als ze kunnen aantonen dat een beslissing gedetermineerd is, hij niet vrij is. In de triviale betekenis klopt dat, maar in de betekenis of het van moreel belang is niet. Want waarom zouden ongedetermineerde keuzes hoger moeten worden aangeslagen dan gedetermineerde keuzes? Die vraag is nog altijd onbeantwoord. Kijk, wetenschappers maken snel fouten zodra ze buiten hun domein stappen. Maar dit is gewoon doe-het-zelffilosofie. Ik moet er eigenlijk wel om lachen, wanneer een of andere wetenschapper een weekend vrij heeft en besluit dat hij het probleem van het bewustzijn of het probleem van de vrije wil weleens even zal oplossen – en uiteindelijk een heleboel onzin opschrijft. Volgens mij hebben ze dat zelf vaak ook wel door. Het is moeilijker dan ze dachten.”

U schreef geregeld het noodzakelijk te vinden om als filosoof gebruik te maken van wetenschappelijke bevindingen. Vindt u het jammer dat wetenschappers u geen wederdienst bewijzen?

“Ach… De traditionele arrogantie van filosofen – het denken dat ze alles kunnen oplossen vanuit hun leunstoel – wordt mooi geëvenaard door de traditionele arrogantie van wetenschappers – het denken dat ze gewoon wat kunnen aanrommelen en het dan wel goed zullen hebben. Maar in dit geval geef ik ook mijn medefilosofen de schuld, omdat velen van hen dezelfde fout maken. Neurowetenschappers vergissen zich omdat ze niet veel over de materie hebben nagedacht, dus dat kan ik ze deels vergeven. Maar filosofen mogen dat excuus niet gebruiken.”

Dit is een fragment van een interview, te vinden in KIJK 5/2012. Dit nummer ligt in de winkel van 6 april tot en met 3 mei.

Tekst: Rik Peters

Beeld: Mathias Schindler/CC BY-SA 3.0