128 jaar nadat de gigantische vogel Genyornis newtoni voor het eerst werd beschreven, weten paleontologen eindelijk hoe zijn kop eruit moet hebben gezien.

Tot ongeveer 45.000 jaar geleden waggelde er een gigantische niet-vliegende vogel door Australië. Genyornis newtoni, zoals wetenschappers hem tegenwoordig noemen, was zo’n 2 meter lang en woog tot wel 230 kilogram.

Tegen het eind van de negentiende eeuw zijn de eerste fossielen van deze ‘dondervogels’ opgegraven. Maar hoe ze eruitzagen is al die tijd een mysterie gebleven, want er waren geen goed bewaarde schedels gevonden. Daar is nu verandering in gekomen.

Paleontologen van de Flinders University hebben fossielen van G. newtoni gevonden in een opgedroogd zoutmeer in Zuid-Australië, waaronder een complete schedel in goede staat. In het vakblad Historical Biology beschrijven ze hoe deze dondervogel er waarschijnlijk heeft uitgezien en waarom hij is uitgestorven.

Lees ook:

• Dankzij een sterke tong kon deze pterosauriër glibberige prooien opslokken
• Schedel van gigantisch zeemonster breekt wereldrecord

Grote kaken

G. newtoni behoorde tot de familie Dromornithidae (informeel ook wel dondervogels), stuk voor stuk gigantische niet-vliegende vogels die in Australië hebben geleefd. Ze hadden ongebruikelijk grote schedels voor loopvogels, veel groter dan bijvoorbeeld een struisvogel.

Wat opviel aan de schedel van G. newtoni waren de grote kaken, en dat past goed bij zijn naam; Genyornis is Oudgrieks voor ‘kaakvogel’.

Vooral de bovenkaak was opvallend. Die was vrij lang en bewegelijk, zoals die van een papegaai, maar leek juist op die van een gans. Daarmee had de vogel een flinke bijtkracht, die hij waarschijnlijk gebruikte om planten en fruit mee te pletten.

Bovenop die kaak, net voor de ogen en boven de kleine neusgaten, zat een uitstulping, iets wat wel meer vogels hebben. Wetenschappers noemen dat een casque, en die kan meerdere functies vervullen. Waarom G. newtoni er zo een had is nog niet duidelijk.

Leek op een giga-gans

Zonder complete schedel was het moeilijk om te bepalen binnen welke evolutionaire groep G. newtoni valt. De skeletten vertonen namelijk gelijkenissen met zowel hoendervogels (zoals kippen en pauwen) als eendvogels (zoals eenden en ganzen). Maar de nieuwe schedel schept duidelijkheid, volgens de onderzoekers was G. newtoni een gigantische gans.

Dat zagen ze onder andere aan een aantal schedelaanpassingen die ervoor zorgden dat er geen water in de neusgaten en oren zou stromen als de giga-gans onder water naar eten zocht.

En dat verklaart volgens de onderzoekers meteen ook waarom de G. newtoni is uitgestorven. Australië werd door klimaatverandering steeds droger en veel zoetwatermeren veranderde in (opgedroogde) zoutmeren. De giga-gans was afhankelijk van zoet water en snelle plantengroei en kon deze verandering waarschijnlijk niet goed bijbenen.

Bronnen: Historical Biology, Flinders University, The Conversation

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!