Lachen en huilen zijn twee uitersten. Maar beide activiteiten prikkelen de nieuwsgierigheid van wetenschappers. In een tweeluik zet KIJK de mogelijke verklaringen op een rijtje. Eerst: hoe past humor in de ontwikkeling van de mens? 

“Als je een mop vertelt in het bos, en niemand lacht, was het dan wel een mop?” De Amerikaanse komiek Steven Wright staat bekend om zijn één-zin-lange, zanddroge grappen (zie het YouTube-filmpje beneden). Maar hij stelt een goede vraag: wanneer is iets komisch? Dat is ingewikkelder dan het lijkt, want humor is cultureel bepaald (denk aan ‘typisch Engelse’ humor), tijdgebonden (moet iemand nog écht lachen om Wim Kan?) en afhankelijk van de situatie (een mop tijdens een begrafenis doet het waarschijnlijk nog slechter dan eentje in het bos). Bovendien is er zoiets als persoonlijke smaak, want er schijnen mensen te zijn die niet kunnen lachen om Steven Wright.

Toch proberen wetenschappers en moppentappers al jarenlang een definitie van grappigheid te geven en de gemeenschappelijke kenmerken van álle humorsoorten te vinden. Een recente poging daartoe komt van Anton Zijderveld, emeritus hoogleraar sociologie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Hij publiceerde eerder dit jaar het boek Waarom wij lachen en is volgens eigen zeggen zijn hele carrière gefascineerd door humor en lachen. Als socioloog benadert hij die thema’s uiteraard door ze in verband te brengen met hoe onze maatschappij functioneert en de manieren waarop wij met elkaar omgaan.

Sterker nog, juist door de algemeen geaccepteerde opbouw van onze samenleving is humor mogelijk, omdat grappen die structuur ondermijnen. Iets is komisch doordat het een schijnbare zekerheid doorbreekt en zo voor verrassing zorgt. Of in Zijdervelds vakjargon: “De humorist wijkt af van de institutioneel-mechanische baan en gooit de betekenissen en waarden waaraan we zo gewend zijn geraakt, die we voor vanzelfsprekend en zelfs voor normaal zijn gaan houden, overhoop. In humor zit dus iets anarchistisch.” Geestigheid ontstaat wanneer iets dat duidelijk en vaststaand lijkt te zijn, tóch op zijn kop wordt gezet.

Dit is het begin van een artikel over humor, dat een tweeluik vormt met een artikel over huilen. Beide verhalen zijn te vinden in KIJK 8/2012, in de winkel van 29 juni tot en met 26 juli.

Steven Wright aan het werk:

Wim Kan aan het werk:

Tekst: Rik Peters