Hevige regenbuien hadden catastrofale gevolgen in de Spaanse regio Valencia. Een koudeput was hiervoor verantwoordelijk. Wat is dat?

Het zuidoosten van Spanje en met name de regio Valencia werd vorige week getroffen door enorm zware regenval. Op sommige plekken viel ruim 400 millimeter neerslag, ongeveer de helft van wat er in Nederland in een heel jaar valt. Al dat water zorgde voor catastrofale overstromingen, waarbij meer dan 200 mensen zijn omgekomen. Wat veroorzaakte die enorme buien?

Lees ook:

• Weerwaarschuwingen: wanneer is het code geel, oranje of rood?
• Dit zijn de krachtigste en dodelijkste tornado’s ooit

Koudeput

Spanje krijgt in het najaar wel vaker te maken met stortbuien en overstromingen, hoewel lang niet altijd zo heftig als afgelopen week. Spaanse meteorologen noemen het weersverschijnsel gota fría of DANA (Depresión Aislada en Niveles Altos, ofwel een ‘geïsoleerde depressie op hogere niveaus’). Een verdwaald koud lagedrukgebied komt daarbij vast te zitten in het Middellandse Zeegebied.

Het verhaal begint bij een straalstroom. Dit is een zeer sterke wind op zo’n 10 kilometer hoogte en waait van west naar oost. Een straalstroom volgt geen rechte lijn, maar kronkelt als een rivier door de atmosfeer. Zo’n kronkel kan steeds groter en scherper worden, waardoor die soms zelfs wordt afgesneden van de rest van de stroom. Zo ontstaat er een losgekoppelde koude luchtmassa met lage druk, een zogenoemde koudeput.

Soms beweegt die zich richting Spanje en het Middellandse Zeegebied. Daar komt de koudeput tussen warmere hogedrukgebieden in te liggen, waardoor die niet goed weg kan en lang blijft hangen.

Warm zeewater

In de herfst is het water van de Middellandse Zee nog warm van de zomer, volgens NOS-weerman Marco Verhoef is dat nu bijvoorbeeld nog meer dan 20 graden. De lucht in de koudeput is daarentegen -20 graden, dat enorme temperatuurverschil zorgt voor instabiliteit in de atmosfeer.

De warme, vochtige lucht boven de zee is lichter dan de zwaardere lucht van de koudeput, waardoor die snel opstijgt en enorme regenwolken vormt. Doordat de koudeput zit ingesloten tussen hogedrukgebieden, kunnen die wolken lang blijven groeien en veel water opnemen.

Zodra die regenwolken zich naar de kust verplaatsen, komen ze in contact met koudere lucht boven het land en koelen ze af. Doordat koelere lucht minder vocht kan vasthouden, valt het overtollige water als regen naar beneden. Aan de oostkust van Spanje liggen bovendien gebergtes die zorgen voor extra regen. Bergen forceren wolken namelijk om te stijgen, waardoor ze afkoelen en dus hun water moeten loslaten.

Klimaatverandering

De gevolgen van de gota fría/DANA waren deze keer extra groot doordat er in Valencia het afgelopen jaar juist heel weinig regen is gevallen. De uitgedroogde grond kon het regenwater slecht opnemen, met overstromingen tot gevolg. In bergachtige gebieden ontstonden daardoor gevaarlijke waterstromen.

Volgens wetenschappers heeft ook klimaatverandering bijgedragen aan de ernst van weersverschijnsel. De Middellandse Zee behaalde deze zomer bijvoorbeeld een warmterecord van 28,47 graden. Ook nu is het water nog warmer dan normaal. In een voorlopig rapport stelde World Weather Attribution (WWA), een groep internationale wetenschappers die de rol van de opwarming van de aarde bij extreem weer onderzoekt, vast dat de regenval die Spanje trof 12 procent heviger was door klimaatverandering.

Bronnen: BBC, The New York Times, NOS

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!