Dat Nederland het ooit voor het zeggen had in het huidige Indonesië en Suriname, zullen we niet licht vergeten. Dat New York ooit Nieuw-Amsterdam heette, weten de meeste mensen ook nog wel. Maar onze hebberige koloniale vingers strekten zich uit naar heel wat andere gebieden en gebiedjes die veel minder aandacht krijgen. Deze week: Formosa.

Taiwan kennen we nu vooral als het eiland dat zo moedig weerstand biedt aan Chinese inlijving – of, vanuit Chinees perspectief: het eiland dat maar niet wil inzien dat het eigenlijk deel uitmaakt van de Volksrepubliek China. Maar ooit had Nederland het een kleine veertig jaar voor het zeggen op wat destijds Formosa heette. Korte tijd was het eiland zelfs op Japan na de meest lucratieve vestiging van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). Toch zijn wij die episode grotendeels vergeten – maar voor de inheemse bevolking geldt dat allerminst.

Formosa als doorgeefluik

In eerste instantie waren we er begin zeventiende eeuw trouwens niet op uit Formosa te veroveren. Het ging de toenmalige gouverneur-generaal van de VOC, Jan Pieterszoon Coen, er vooral om voet aan de grond te krijgen in China, met het oog op de handel. De vloot die hij uitzond slaagde er echter niet in om de kustplaats Macao op de Portugezen te veroveren – en dus weken de Nederlanders uit naar het nabije eiland Formosa. Niet eens zo’n slecht plan, want directe handel tussen China en Japan was in die tijd verboden, maar met de Nederlanders op Formosa als doorgeefluik konden de twee wél goederen met elkaar uitwisselen.

Handel op Formosa ging niet vreedzaam

In eerste instantie bouwden de Nederlanders forten op de Pescadores, een eilandengroep ten westen van Formosa, en op Tayouan, een zandplaat in het zuidwesten. Maar in 1642 veroverden ze Fort Kelang, in het noorden, op de Spanjaarden, waarna ze het hele eiland in handen hadden. Dat wil zeggen: feitelijk bezaten ze alleen een aantal forten aan de kust. Toch mag je spreken van een Nederlandse kolonisatie van Formosa, legt historicus Alicia Schrikker van de Universiteit Leiden uit. “De omliggende dorpen moesten producten leveren aan de Nederlanders, dus er was wel degelijk sprake van een machtsrelatie. Ook zijn er flink wat oorlogen gevoerd met die dorpen. Handeldrijven op Formosa was geen vreedzame bezigheid.”

Reeks tegenslagen

Hoe dan ook was Formosa halverwege de zeventiende eeuw uitgegroeid tot een behoorlijk winstgevende kolonie – die vervolgens een hele reeks tegenslagen te verwerken kreeg. Chinese boeren die de Nederlanders naar het eiland hadden gehaald om producten als suiker te verbouwen, kwamen in 1652 in opstand. Een jaar later teisterde een aantal epidemieën Formosa, het jaar daarna volgde een hongersnood, en in 1655 verboden de Chinezen op het vasteland tijdelijk de handel met het eiland.

Bovendien vreesden de Nederlandse kolonisten dat China het eiland op een gegeven moment zou innemen. Die zorg bleek terecht, want in 1661 landde er een enorme troepenmacht bij Fort Zeelandia, op Tayouan (zie de afbeelding bovenaan dit artikel). Na een beleg van negen maanden gaven de Nederlanders het fort op, waarna de Chinezen ook de rest van het eiland veroverden.

Einde verhaal? Wel voor ons, niet voor de oorspronkelijke Taiwanese bevolking – oftewel: het kleine deel dat niet van Chinese afkomst is. “Die groep kijkt nu met veel interesse naar de Nederlandse periode,” zegt Schrikker, “want die geeft hun toegang tot hun eigen geschiedenis. Zo waren het Nederlandse dominees die voor het eerst de lokale taal opschreven; een taal die nu bijna uitgestorven is.” Doen we eeuwen na dato toch nog iets terug voor onze zeventiende-eeuwse inhaligheid.

Volgende week in Vergeten koloniën: Arguin.

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!