Zo langzamerhand weten we wel hoe de planeten er op foto’s uitzien. Of toch niet? Verrassende opnames van drie overbekende leden van ons zonnestelsel.

Toegegeven, de foto boven dit bericht is verre van de mooiste of scherpste foto van Jupiter. Maar dit is wél een visuele weergave van een onderzoek dat een intrigerend feit aan het licht bracht: maar liefst 95 procent van het water in de atmosfeer van de grootste planeet van ons zonnestelsel blijkt te herleiden tot één gebeurtenis, namelijk de botsing met de komeet Shoemaker-Levy 9 in 1994. Die conclusie konden wetenschappers trekken dankzij twee instrumenten aan boord van de ruimtetelescoop Herschel: HIFI en PACS. HIFI stelde vast dat het water zich alleen in de stratosfeer van Jupiter bevindt en niet in de daaronder gelegen troposfeer, waardoor het niet afkomstig kan zijn van de planeet zelf. PACS bepaalde op zijn beurt dat het grootste deel van het water (hier blauw weergegeven) te vinden is op het zuidelijk halfrond – hetzelfde halfrond waar Shoemaker-Levy 9 insloeg en in stukken brak.

De bovenstaande plaat oogt alsof iemand helemaal is losgegaan met een spirograaf, maar je kijkt hier naar het oppervlak van Mercurius. De 1,5 miljoen (!) waarnemingen die ervoor werden gebruikt, werden verzameld door een instrument aan boord van de sonde MESSENGER, die sinds maart 2011 baantjes trekt rond de binnenste planeet van ons zonnestelsel. Het betreffende instrument kijkt daarbij niet alleen naar zichtbaar, maar ook naar infrarood en ultraviolet licht. Die laatste twee zijn hier ‘vertaald’ naar kleuren die het menselijk oog wél kan zien. Samen moeten al die waarnemingen ons vertellen wat precies de samenstelling is van het oppervlak van Mercurius – zodat we straks weer iets meer weten over de minst onderzochte rotsachtige planeet van ons zonnestelsel.

Natuurlijk, de ringen van Saturnus zijn spectaculair – maar inmiddels hebben we ze wel gezien. Interessanter is dan deze kolkende storm die woedt op de noordpool van de enorme gasplaneet. Hij heeft een middellijn van circa 2000 kilometer en de winden die er waaien, kunnen snelheden bereiken van meer dan 500 kilometer per uur. De storm is in werkelijkheid overigens niet zo mooi rood van kleur. Ruimtescheepje Cassini maakte de foto in infrarood licht, waarna de verschillende golflengtes werden omgezet naar gewone kleuren.

Deze foto laat het gebied rond de storm zien (20.000 kilometer breed), dat een vreemde, zeshoekige vorm blijkt te hebben. Hoe lang dit verschijnsel al plaatsvindt? Dat weten we niet. Cassini, die al in 2004 aankwam bij Saturnus, kan namelijk pas sinds kort een blik werpen op het topje van de planeet; daarvoor werd die kant jarenlang niet door de zon beschenen.

Opmerkelijke beelden van álle planeten van ons zonnestelsel en van de zon vind je in het artikel ‘Far out’, in KIJK 8/2013. Dit nummer ligt in de winkel van 28 juni tot en met 25 juli.

Meer informatie:

• SOHO: Composite eclipse
• ESA: Eyeing up the total solar eclipse
• NASA: Surface warmth on a Venus volcano
• HiRISE wallpapers van Mars op Flickr
• ESA: Herschel links water in Jupiter’s stratosphere to 1994 comet impact
• Bad Astronomy: The glowering red eye of a Saturn hurricane
• NASA/JPL: Enter the vortex… in psychedelic color
• NASA/JPL: Voyager celebrates 25 years since Uranus visit

Beeld: Jupiter: T. Cavalié e.a./Herschel/ESA, R. Beebe (New Mexico State University/NASA/ESA, Mercurius: NASA/Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory/Carnegie Institution of Washington, Saturnus: SSI/JPL-Caltech/NASA