Vandaag komen honderden wetenschappers uit de hele wereld bijeen in het Duitse Ludwigshafen voor een conferentie met de naam ‘A hundred years of the synthesis of ammonia’. Misschien niet meteen een naam waarvan je denkt: ‘Ik pak de trein naar Ludwigshafen en wel nu.’ Maar het is wel degelijk interessant.

Iets meer dan honderd jaar geleden vond de Duitse chemicus Fritz Haber een manier om ammonia te produceren. Hij deed dat door stikstofgas en waterstofgas zonder zuurstof in contact te brengen met een katalysator en het zaakje onder hoge druk te verhitten (zie het schema boven). En honderd jaar geleden werd door het inmiddels tot chemiegigant uitgegroeide BASF met behulp van dat Haber-Boschproces (Carl Bosch ontwikkelde de industriële toepassing van Habers idee) voor het eerst op industriële schaal ammonia geproduceerd.

Daarmee kon eveneens op grote schaal kunstmest worden gefabriceerd, waardoor de wereldbevolking kon blijven groeien en miljarden mensen van voedsel konden worden voorzien. (De ontdekking van het proces werd niet voor niets omschreven als ‘brood uit de lucht’.)

De Duitse chemicus Fritz Haber was een nogal omstreden persoon.

Maar de ontdekking van de twee chemici zorgde er bijvoorbeeld ook voor dat de Eerste Wereldoorlog naar schatting minstens een jaar langer duurde doordat Duitsland zonder ammonia veel eerder door de voedselvoorraden heen was geraakt. En dankzij de ontdekking kon het beschikken over ongekende hoeveelheden grondstoffen (zoals salpeter) voor allerlei explosieven.

Mixed blessing

Hoogleraar Mark Sutton van de Edinburgh-universiteit zegt in een interview met The Guardian: “Als je kijkt naar de impact die het Haberproces op onze planeet heeft gehad, moet je concluderen dat die groter is dan van welke uitvinding of welk ander industrieel proces dan ook. Als je het positief bekijkt, zijn er miljarden mensen in leven dankzij die uitvinding. Zonder ammonia was er eenvoudigweg niet voldoende voedsel geweest voor zoveel mensen. Aan de aan de kant heeft de explosieve groei van de wereldbevolking, aangejaagd door de uitvinding van Haber en Bosch, een enorme impact gehad op het milieu.” Sutton omschrijft de ontdekking dan ook als een mixed blessing.

Kortom: het Haber-Boschproces heeft de wereld de afgelopen honderd jaar ingrijpend veranderd en zal, zo verwacht de wetenschap, ook de komende honderd jaar grote gevolgen hebben. En je kunt best wel even naar Duitsland reizen om daar als wetenschappers bij stil te staan.

Zyklon B

Overigens was Haber, die in 1918 onder luide protesten uit de hele wereld de Nobelprijs voor de chemie kreeg, zelf niet zo’n heel prettig heerschap. Hij was er als Duitse nationalist trots op dat zijn ontdekking tot meer en betere explosieven had geleid. Hij was een voorstander van de inzet van allerlei gifgassen (iemand doodmaken door verstikking vond hij niet erger dan een been afschieten en het slachtoffer vervolgens dood te laten bloeden) en leverde een belangrijke bijdrage aan de productie van Zyklon B, een pesticide dat later werd gebruikt om in concentratiekampen miljoenen Joden te vermoorden.

Haber zal het dan ook niet prettig gevonden hebben dat er, hoewel hij was uitgegroeid tot een rijke industrieel, geen plek voor hem in het Duitsland onder de nazi’s. Hij kwam namelijk uit een Joodse familie, waardoor hij naar Zwitserland moest vluchten, waar hij in 1934 overleed.

Bron: The Guardian

Beeld: Francis E Williams/CC BY-SA 3.0