De Nobelprijs voor de economie is dit jaar toegekend aan Jean Tirole, een Franse econoom die heeft onderzocht hoe je kunt voorkomen dat grote bedrijven te veel invloed krijgen op een hele sector.

Je kent het wel van het spel Kolonisten: als het je lukt om een monopolie te krijgen op een grondstof, zeg graan, dan zit je gebakken. Je kunt het voor veel verkopen aan de anderen, en je kunt sommige spelers zelfs boycotten. Heel slim, want bij Kolonisten moet je winnen. Maar in onze economie is het niet de bedoeling dat één speler wint, het is de bedoeling dat de welvaart voor iedereen toeneemt. En dus hebben we een overheid die erop moet toezien dat grote bedrijven niet de vrije markt verstoren.

Op dit gebied kunnen we niet zonder het werk van de Franse econoom Jean Tirole, vindt de jury van de Nobelprijs van de Economie, officieel “de Prijs van de Zweedse Rijksbank voor economie, ter nagedachtenis aan Alfred Nobel”. Tirole heeft de prijs van 8 miljoen Zweedse kronen, oftewel zo’n 900.000 euro, gekregen, omdat zijn onderzoek heeft geleid tot modellen om te begrijpen hoe kartels, fusies en monopolies precies in elkaar zitten.

“Zijn werk is eigenlijk een soort gereedschapskist”, zegt Bert Tieben, deskundige op het gebied van marktwerking bij SEO Economisch Onderzoek van de Universiteit van Amsterdam. “Voorheen waren er wel modellen over hoe vrije markten werken en over hoe monopolies werken, maar er zit natuurlijk een heleboel tussenin. Hij heeft vooral strategisch inzicht geboden, op basis van speltheorie, over hoe bedrijven zich gedragen.”

Telefoonprijzen

Neem de telecomsector. Daar loopt al tien jaar een zaak over prijsafspraken. Volgens de toezichthouder is er een kartel van bedrijven dat heeft samengespannen om de consumentenprijzen hoog te houden. Tieben: “Nu kun je uitzoeken of de aanbieders inderdaad in donkere zaaltjes zijn samengekomen om prijzen af te spreken. Maar in werkelijkheid kan het natuurlijk ook stilzwijgend zijn gebeurd. Dat mag ook niet.” Welnu, Tirole heeft modellen gemaakt om te herkennen of er in een bepaalde situatie sprake is van zo’n kartel. “Bijvoorbeeld: als Vodafone de prijs voor een belbundel verlaagt en alle anderen doen dat de dag erna ook, dan duidt dat op prijsafspraken.”

Door te kijken naar de strategieën en belangen van alle spelers, liet Tirole zien dat het in elke sector weer anders werkt. Dat is belangrijk voor overheden. Het is namelijk schadelijk als ze in het wilde weg maximumprijzen gaan uitvaardigen, bijvoorbeeld. Als bedrijven daardoor in de knel komen, waardoor ze geen geld meer hebben voor innovatie, is dat voor de consument uiteindelijk ook niet gunstig.

Tirole, een economieprofessor aan de Universiteit van Toulouse, is volgens de jury een van de invloedrijkste economen van dit moment. Hij heeft in elk geval een cv om u tegen te zeggen. Alleen al onder het kopje “prijzen” staan 28 verschillende economieprijzen die hij heeft gewonnen. Desondanks was hij zeer geëmotioneerd toen hij het nieuws hoorde, vertelde hij aan de media. Hij moest er een half uur van bijkomen.

Bronnen: Nobelprize.org

Tekst: Frank Mulder

Beeld: AFP/ANP