Na 1918 was het makkelijk wijzen. Unaniem stelden de overwinnaars van de Eerste Wereldoorlog dat de Duitsers schuldig waren: zij waren in 1914 begonnen met deze gruwelijke strijd. Maar zat de vork echt zo simpel in de steel? Een reconstructie.
Dit jaar is het precies 100 jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak. Een oorlog die aan Nederland grotendeels voorbijging, maar in de rest van Europa vier jaar lang dood en verderf zaaide. Tussen 1914 en 1918 stierven naar schatting ruim 9 miljoen soldaten aan het front. Alle andere ellende kostte aan nog eens 12 miljoen mensen het leven. Een gruwelijker begin van de twintigste eeuw was nauwelijks denkbaar.
Had Europa zich dit lot kunnen besparen? Het simpele antwoord is ‘ja’. De meeste historici zijn het er over eens dat de oorlog alles behalve onvermijdelijk was. In de aanloop naar die fatale zomer van 1914 waren er heel veel momenten waarop politici escalatie hadden kunnen voorkomen door andere beslissingen te nemen. Maar dat deden ze niet: in augustus 1914 trokken de grootmachten ten strijde. Er is dus sprake van schuld, of op zijn minst verantwoordelijkheid. Maar bij wie ligt die schuld? Werd in sommige Europese hoofdsteden misschien bewust op oorlog aangestuurd?
In 1918, tijdens de vredesbesprekingen in het Franse Versailles, werd het verliezende Duitsland aangewezen als agressor. Om zijn onschuld te bewijzen gaf Duitsland, gevolgd door de anderen, stapels diplomatieke documenten vrij. Maar deze overdaad aan met elkaar vervlochten historisch bronmateriaal maakt het beantwoorden van de schuldvraag eerder moeilijker dan makkelijker. Hele bibliotheken zijn volgeschreven over ‘het raadsel van 1914’. Alleen al dit jaar verschenen er vanwege het jubileum tientallen nieuwe studies. KIJK doet een poging om de knoop te ontwarren.
Dit is het begin van een artikel te vinden in KIJK 8/2014. Dit nummer ligt in de winkel van 26 juni tot en met 23 juli.
Meer informatie:
Tekst: Maarten Muns
Beeld: Getty Images