De oorlog tussen Hitlers Duitsland en Stalins Sovjet-Unie kostte naar schatting 32 miljoen mensen het leven. Het grootste en bloedigste conflict uit de geschiedenis begon zeventig jaar geleden, op 22 juni 1941, met Operatie Barbarossa.

Vier miljoen soldaten: vooral Duitsers, maar ook Roemenen, Hongaren, Slowaken en Finnen. Zo’n 3300 tanks en 7000 stukken artillerie. Ruim 1000 bommenwerpers en 920 jachtvliegtuigen. Nooit eerder in de geschiedenis is een strijdmacht van deze afmetingen voor één enkele operatie op de been gebracht. En sindsdien ook niet meer. “Dit was tienmaal Desert Storm,” zegt historicus Richard Overy, verwijzend naar de grootste militaire actie uit de recente geschiedenis, de massale Amerikaans-Britse aanval op Irak in 1991.

In de vroege ochtend van zondag 22 juni 1941 zet de machinerie zich in beweging. Infanteristen nemen grensposten in, pantsereenheden walsen over verdedigingswerken heen, jagers en duikbommenwerpers bestoken vliegvelden. Op het hoofdkwartier van het Rode Leger in Moskou komt de ene na de andere melding van Duitse aanvallen binnen. Chef-staf Georgi Zjoekov pakt de telefoon en belt naar het buitenhuis van Jozef Stalin. Na enige tijd krijgt hij de machtigste man van de Sovjet-Unie aan de lijn. Zjoekov vertelt dat het Duitse leger blijkbaar met een grootscheeps offensief bezig is. Aan de andere kant hoort hij Stalin zwaar ademhalen. Langzaam dringt het tot de dictator door dat zijn collega Adolf Hitler hem enorm te grazen heeft genomen.

Bijna twee jaar eerder, augustus 1939. Hitler en Stalin verbijsteren de wereld door een niet-aanvalsverdrag te sluiten. Hoewel het nationaal-socialistische Duitsland en de communistische Sovjet-Unie ideologisch gezien recht tegenover elkaar staan, hebben de twee leiders goede redenen voor deze papieren vriendschap. Hitler wil in de rug gedekt zijn voor het geval dat zijn aanstaande invasie van Polen tot een oorlog met Groot-Brittannië en Frankrijk leidt. Stalin wil tijdwinst boeken. Hij gaat ervan uit dat een militaire confrontatie met Duitsland op den duur onvermijdelijk is. Hitler heeft immers al in de jaren twintig in zijn politieke manifest Mein Kampf geschreven dat het Duitse volk maar op één manier kan overleven: door Lebensraum in het uitgestrekte Rusland te veroveren. Stalin weet dat de Sovjet-Unie nog niet klaar is voor zo’n krachtmeting. Hij probeert een bijna negentiende-eeuws boerenland in een industriestaat met een modern leger te veranderen. “We lopen vijftig tot honderd jaar achter op de ontwikkelde landen,” heeft hij in 1931 op een congres gezegd. “We moeten ze binnen tien jaar inhalen. Zo niet, dan zullen ze ons verpletteren.”

Dit is het eerste gedeelte van een artikel uit KIJK 7/2011, in de winkel van 3  tot en met 30 juni. De tekst werd geschreven door Leo Polak.

Meer Operatie Barbarossa?

KIJK-lezers krijgen korting op de dvd’s Operatie Barbarossa en Stalingrad to Kursk. Klik daarvoor hier!

Meer informatie:

• BBC History: Hitler’s invasion of Russia in World War Two
• HistoryNet: Soviet prisoners of war – Forgotten Nazi victims of World War II

Beeld: Bundesarchiv, Bild 101I-020-1268-36/Hähle, Johannes/CC BY-SA 3.0