We vinden de wereld waarin we leven volstrekt vanzelfsprekend. Maar vul één feit anders in en hij ziet er plots volkomen anders uit. In deze serie kleuren we elke aflevering zo’n ‘wat als…’-scenario in. Deze keer: Wat als we elkaars hersenen kunnen scannen? 

“Kom je hier vaak?” Rogier probeerde de vraag zo nonchalant mogelijk te laten klinken. Hij wist dat het de meest afgezaagde openingszin uit het boekje was, maar het ging niet erom efficiënt te zijn, niet origineel. “Nee, niet echt”, antwoordde het roodharige meisje aan de bar. Rogier wierp een schuin oog op zijn smartphone, waarop een graphic van een stel hersenen verscheen – de hersenen van zijn versierobject. Wat hij zag beviel hem: verhoogde activiteit in het ventraal tegmentaal gebied. Ze vond hem aantrekkelijk! 

“Je zit me toch niet te scannen? Dat vind ik zo onbeleefd.” “Nee, ik check even mijn Facebook”, loog Rogier, terwijl hij wachtte op meer data van de brain-app. Aan het oplichten van haar limbische systeem zag hij ondertussen dat ze zijn laatste opmerking niet geloofde. Het maakte weinig uit: de app liet een verstoring in haar striatum en een vergroting van de pariëtaalkwab zien. ‘Verhoogde kans op obsessief-compulsieve stoornis’, stond er in rode lettertjes bij. Bij nader inzien leek het hem toch beter zijn geluk elders te beproeven.

​Een wereld waarin we elkaars brein kunnen scannen, het zou zomaar kunnen. Met een MRI-scanner kunnen wetenschappers nu al vrij gedetailleerde hersenscans maken, waarin de activiteit in de diepste delen van het brein wordt gemeten. Dat is het domein van het onbewuste, waar onze fundamentele, vaak verborgen drijfveren, intenties en emoties huizen. Volgens Victor Lamme, hoogleraar cognitieveneurowetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam, zijn die ‘diepste zielenroerselen’ razend interessant; veel interessanter zelfs dan het lezen van gedachtes. Het zijn namelijk de onbewuste processen in het brein die ons gedrag voor circa 95 procent bepalen. Gedachtes zijn meer het commentaar achteraf, als rechtvaardiging van ons gedrag.

Hersenscantechnologie heeft op dit moment wel nog zijn beperkingen. Hoewel de reactie van het brein op prikkels – beelden, reclameboodschappen, personen – goed kan worden gemeten, is het op dit moment niet mogelijk om uit een willekeurige hersenscan conclusies te trekken over iemands persoonlijkheid, talenten en eventuele afwijkingen. Maar volgens Lamme is het niet ondenkbaar dat dat in de toekomst wel kan. “Ik ben een hersenscanoptimist. Er zijn mensen die zeggen dat je dat soort dingen nooit kunt zien, maar één ding is duidelijk: het heeft allemaal een basis in ons brein. Het is een kwestie van hoe gedetailleerd je de techniek kunt maken.”

Gemakshalve gaan we er in ons scenario van uit dat de wetenschap de technologie heeft weten te perfectioneren. En hoewel het zelfs volgens Victor Lamme niet realistisch is, nemen we ook aan dat deze geavanceerde hersenscanner via een app voor iedereen beschikbaar wordt. Hoe zou de wereld eruitzien als we allemaal zo’n hersenscan-app hebben gedownload en door onze smartphone op iemands brein te richten zijn of haar binnenwereld kunnen lezen?

Dit is het begin van een artikel te vinden in KIJK 1/2015. Dit nummer ligt in de winkel van 11 december 2014 tot en met 14 januari 2015.

Meer informatie:

• Wired – Scientist can’t read your mind with brain scans (yet)
• Vimeo – Peter-Paul Verbeek: Dies Natalis 2012
• Youtube – Victor Lamme over neuromarketing en The Naked Costumer

Tekst: Abhinabha Tangerman

Beeld: iStock/Getty Images, bewerking: Bert van den Broek/IDETIF