In Zuidoost-Turkije wordt al meer dan dertig jaar lang de ene spectaculaire archeologische vondst na de andere gedaan. Samen werpen ze een unieke blik op de periode waarin de eerste jager-verzamelaars zich vestigden, gewassen gingen verbouwen en wilde dieren domesticeerden. Hoog tijd voor een reportage naar Göbekli Tepe.

Hier tussen het wuivende gras moet hij gestaan hebben. Op Göbekli Tepe, hemelsbreed zo’n 1000 kilometer van Istanbul en niet ver van de grens met Syrië, richtte de Duitse archeoloog Klaus Schmidt zijn blik op de grote, overduidelijk door mensenhanden uitgehakte stukken kalksteen. Het was niet de eerste keer dat een archeoloog de heuvel bezocht, maar Schmidt zag iets wat anderen voor hem hadden gemist. Het leidde tot een sensationele vondst die alles in zich had om de geschiedenis van de mensheid deels te herschrijven.

Göbekli Tepe, waar we nu in de zon staan te bakken, maakt deel uit van een gebied in Oost-Turkije dat Taş Tepeler (‘de stenen heuvels’) wordt genoemd. De droogte en de temperaturen die ’s zomers kunnen oplopen tot meer dan 40 graden verschroeien het gras en maken landbouw tot een uitdaging.

Lees ook:

• Rotskunst van koeien wijst erop dat de Sahara ooit groen was
• Dit volk verfde de botten van dode mensen

Vruchtbare Sikkel

Dat was twaalfduizend jaar geleden totaal anders. Taş Tepeler lag zo ongeveer in het midden van de Vruchtbare Sikkel, een 400.000 tot 500.000 vierkante kilometer groot gebied dat zich uitstrekte over (delen van) Egypte, Israël, Palestina, Jordanië, Koeweit, Libanon, Syrië, Irak, Iran en Turkije. De kou van de laatste ijstijd was verdreven, en het steeds milder wordende klimaat en de regelmatige regen maakte het voor de mensen die er leefden tot een soort paradijs. Rivieren vol vis, ganzen, eenden, gouden velden met wilde gerst en tarwesoorten, kuddes gazelles, zwijnen, schapen, edelherten en andere dieren….

Eerste boeren

Dit gebied, tussen de rivieren Tigris en Eufraat, was een van de eerste plekken op aarde waar jager-verzamelaars het idee opvatten om hun nomadische bestaan aan de wilgen te hangen. Ze gingen dieren houden en aan landbouw doen. Deze neolithische revolutie kun je zien als het startschot voor onze beschaving; het ontstaan van nederzettingen, hiërarchische samenlevingen, technologische vooruitgang en georganiseerde religie. Volgens sommigen voltrok die overgang van een overwegend nomadisch bestaan naar landbouw zich heel snel; als een soort geniale flits in de menselijke geschiedenis. Geen wonder dus dat dit deel van Turkije zich al heel lang op de warme belangstelling van archeologen mag verheugen.

Dit is het begin van de reportage over Göbekli Tepe die te lezen is in KIJK 9/2024. Bestel deze editie in onze webshop, of eenvoudig via de knop hieronder.