Imposante ijsbergen. Wie ze van dichtbij wil bekijken, moet halverwege het voorjaar de duintoppen van Schiermonnikoog beklimmen. Vanzelf komen ze dan je gezichtsveld binnen drijven, op de koude golven van de net ontdooide Noordzee. In pakweg 2097 hoeft dit geen fictief scenario te zijn, suggereren nieuwe klimaatsimulaties. Kan uitgerekend een opwarmende aardbol de Atlantische stroomrichting omkeren en ons continent in een ijstijd storten?

Op een warme namiddag in maart 1513 voeren drie karvelen – wendbare tweemasters – de haven van het Caraïbische eiland Puerto Rico uit. Vanaf de kade moeten slaven en kolonisten in de tropische bries de iconische scheepsvlaggen hebben zien wapperen: twee purperen leeuwen en twee gouden kastelen op een scharlaken-wit geruite achtergrond.

Varend, vechtend en biddend onder deze vlag hadden de Spaanse conquistadores in twee decennia tijd een katholiek imperium gevestigd in de Caraïben. De eilanden Cuba en Hispaniola waren veroverd. De paus had alles gezegend. Nu was het tijd voor de volgende stap. Boven het geluid van de golven uit bulderde expeditieleider Don Juan Ponce de León vanaf het dek van zijn schip Santa Maria het bevel om koers te zetten naar het noordwesten. Volgens geruchten ging daar een onvoorstelbaar groot eiland achter de horizon schuil.

Lees ook:

• Wat is het verschil tussen zeeën en oceanen?
• Diepzeemijnbouw: van wie zijn de zeldzame metalen op de zeebodem?

Hebzuchtige ogen

In de dagen en weken die volgden, bestudeerde Ponce de León de contouren van de Nieuwe Wereld zoals het een conquistador betaamt: met hebzuchtige ogen. De rode was van zijn zegel kleefde al op het contract dat zijn aandeel garandeerde in alle goudschatten die daar te vinden waren. Maar volgens de overlevering werd de Spaanse edelman vooral gedreven door een ander verlangen: hij wilde een bovennatuurlijke plek opsporen waar Caraïbische eilanders soms over fluisterden…

Op 8 april schreeuwde de vigía in het kraaiennest van de Santa Maria het uit. Enkele uren later wandelde Ponce de León met een hoopvolle glimlach tussen bloeiende planten. Als ergens de mystieke wateren van de Fontein der Eeuwige Jeugd zouden stromen, dan was dat hier, op dit vruchtbare ‘eiland’ dat hij Florida besloot te noemen.

Ontdekker van de Golfstroom

De droom van de conquistador bleef uiteraard onvervuld. Wel maakte hij in zijn logboek gewag van een andere ontdekking. Op 22 april 1513 botsten de drie schepen op de terugtocht langs de kust van Florida op zo’n sterke zeestroom, dat ze daar ondanks hun bollende zeilen niet tegenin konden. “Hier wint de stroming het van de wind”, schreef Ponce de León op.

Dankzij die ene aantekening zou de Spaanse edelman de geschiedenisboeken in gaan als de ontdekker van de Golfstroom. Niet precies het verjongende water dat hij had gehoopt te vinden, maar het komt in de buurt, begrijpen we nu maar al te goed. Al zal Ponce de León gek hebben opgekeken bij de suggestie dat vijf eeuwen later het lot van Europa afhangt van de grillen van diezelfde stroming.

Dit is het begin van het verhaal over de omkering van de Golfstroom dat te lezen is in KIJK 8/2024. Bestel deze editie in onze webshop, of eenvoudig via de knop hieronder.

Tekst: Sebastiaan van de Water