Terwijl mannen in principe tot op hoge leeftijd kinderen kunnen verwekken, worden vrouwen rond hun vijftigste onvruchtbaar. Gewoon een kwestie van veroudering, is de gangbare opvatting. Of een evolutionaire truc die oma een sleutelrol in het overlevingsproces bezorgde?       

Het lijdt geen twijfel: kinderen eisen een boel aandacht. Praktisch gehandicapt tot ze een jaar of twee zijn, is het de taak van moeder en vader om hun koters eten te voeren en ze te behoeden voor gevaar. Gelukkig springt er soms een oma bij om op de kleintjes passen. En ze doet dat maar al te graag.

Grootmoeders zorgzaamheid kan een vreemd fenomeen verklaren: de vrouwelijke menopauze. Na een jaar of veertig, vijftig produceert een vrouw geen rijpe eitjes meer en wordt ze onvruchtbaar. Oorzaak: het verouderingsproces.

Maar sommige wetenschappers vermoeden dat de menopauze en de vele levensjaren die daarna nog volgen zich met een speciaal doel hebben ontwikkeld. Het is niet de evolutionaire zelfmoord die het lijkt, stelt Kristen Hawkes, hoogleraar antropologie aan de universiteit van Utah. Integendeel: een oudere vrouw die zelf al genoeg kinderen heeft, verspreidt haar genen misschien beter als ze aandacht aan haar kleinkinderen besteedt, bijvoorbeeld door extra voedsel te verzamelen of het kroost in de gaten houden.

Hawkes onderzoekt haar grootmoederhypothese, zoals ze de theorie noemt, al ruim vijftien jaar. Terwijl ze de Hadza, een volk van jagers-verzamelaars in Tanzania bestudeerde, kwam ze op het idee. De Hadza leven in grote gezinnen of kleine groepen bij elkaar op een manier zoals onze voorouders misschien ook deden. “Elke vrouw met jonge kinderen heeft een grootmoederhulp die in de overgang is geweest”, observeerde Hawkes. Die oudere vrouwen waren vooral heel goed in het in huis halen van voedsel. En dat sloot aan bij de cijfers: kinderen met grootouders deden het qua gewicht en welzijn wat beter dan kinderen zonder.

Maar is het echt zo dat de menopauze en de hoge leeftijd van grootmoeders speciaal geëvolueerd zijn om beter genen door te kunnen geven? Hoewel veel onderzoekers het als een leuk verhaal zien, betwijfelen ze of de theorie veel meer is dan dat.

Dit is het begin van een artikel, te vinden in KIJK 7/2013. Dit nummer ligt in de winkel van 31 mei tot en met 27 juni.

Meer informatie:

• Proceedings of the Royal Society B: Increased longevity evolves from grandmothering
• Evolutionary Biology: Disentangling the evolution of early and late life history traits in humans
• PLOS Biology: The evolution of senescence and post-reproductive lifespan in guppies

Tekst: Ronald Veldhuizen

Beeld: Shutterstock