KIJK-columnist en wetenschapsjournalist Diederik Jekel blikt terug op de natuurkundige wereld van honderd jaar geleden, toen wetenschap nog een soort Wilde Westen was.

Deze zomer is het precies honderd jaar geleden dat de Deen Niels Bohr het atoom doorgrondde. In juli 1913 publiceerde hij zijn On the constituents of atoms and molecules, waarin hij definitief afrekent met de dan heersende manier van kijken naar de bouwstenen van het universum.

De natuurkunde schudde op haar grondvesten – en wat was ik daar graag bij geweest. Wetenschap was in die tijd een soort Wilde Westen: oud en jong gingen met elkaar in de clinch en maakten elkaar soms letterlijk aan het huilen. Natuurwetten die al eeuwen vaststonden, werden losgelaten; aan elke zekerheid werd getornd en heilige huisjes werden massaal omvergeschopt.

De wetenschappelijke wereld had geen idee hoe het zou aflopen of wie er gelijk zou krijgen. Moesten fundamentele begrippen als oorzaak en gevolg worden opgegeven? Misschien zelfs de bekende behoudswetten van energie en impuls? Dat waren de monumentale vraagstukken waar wetenschappers om streden. Grote namen als Heisenberg, Einstein, Schrödinger en Pauli vochten elkaar regelmatig de tent uit.

Bohr symboliseert voor mij die heftige tijd in de natuurkunde. Hij was meer dan een wetenschapper; hij was als een goeroe met een eigen instituut. In een tijd dat Denemarken niets te betekenen had op natuurkundegebied, stampte hij een natuurkundig centrum uit de grond. Met statige wiskunde had hij niet zoveel. Hij was meer bezig met de interpretatie van alle nieuwe ontdekkingen en inzichten.

Bohr en zijn tijdgenoten waren pioniers en hun werk legde de kiem voor de digitale (computer)revolutie van een halve eeuw later. Misschien voorzag Bohr hoe groot de toekomstige betekenis zou zijn van zijn revolutionaire manier van denken. Maar hij had vast niet bedacht dat iemand daar honderd jaar later een column aan zou wijden.

Deze tekst verscheen eerder in KIJK 8/2013. Diederik Jekel staat met zijn column in elke editie van KIJK.

Beeld: Studio 5982