De Britse neurowetenschapper Kathleen Taylor verdiepte zich in het verschijnsel ‘wreedheid’ en schreef er een boek over. KIJK sprak met haar.

KIJK: Wat bewoog u ertoe om zo diep in misschien wel het meest onaangename onderwerp ter wereld te duiken?

Kathleen Taylor: “Net als de meeste mensen ben ik gefascineerd door wreedheid. Wat mij er als wetenschapper aan boeit, is dat wreedheid een heleboel dingen niet is. Wreedheid wordt bijvoorbeeld vaak verward met geweld en agressie. Nu kun je gewelddadig gedrag vrij nauwkeurig omschrijven, maar bij wreedheid komen onder andere allerlei morele zaken om de hoek kijken. Zo is de intentie van de dader een belangrijke factor. Van wreedheid kan ten eerste alleen sprake zijn als iemand willens en wetens over de schreef gaat, dus niet in een vlaag van verstandsverbijstering of omdat hij ertoe wordt gedwongen. Ten tweede treedt de dader veel harder op, onredelijk hard zelfs, dan in de betreffende situatie nodig is. Ten derde heeft hij de overtuiging dat hij op de juiste manier handelt. En ten vierde is er bijna altijd sprake van een totaal scheve machtsverhouding tussen daders en slachtoffers.”

Kun je van soldaten die opdracht krijgen om de bevolking van een dorp uit te roeien, zoals onder andere in de Tweede Wereldoorlog is gebeurd, zeggen dat ze vrijwillig handelen?

“Ik ben geen deskundige op het gebied van de militaire rechtspraak, maar soldaten mogen weigeren een bevel uit te voeren. En sommigen doen dat ook. Er zijn voorbeelden uit de Vietnamoorlog van militairen die eenvoudigweg zeiden: ik verdom het. Maar het probleem ligt veel dieper. Bij dat proces van otherization wordt soldaten vaak met opzet aangeleerd dat ze geen andere mogelijkheid hebben dan een bevel op te volgen. Toch blijkt uit allerlei voorvallen uit de geschiedenis dat er zelfs in de meest extreme situaties wel degelijk keuzes kunnen worden gemaakt. Soldaten die weigerden oorlogsmisdaden te plegen, zijn daarvoor in sommige gevallen zelf gedood. Maar dat vonden ze blijkbaar minder erg dan zichzelf te verlagen om iets afschuwelijks te doen.”

Vereist het niet de instelling van een heilige om andermans leven belangrijker te vinden dan je eigen voortbestaan?

“Het vereist in ieder geval een enorme dosis koppigheid. Voor veel van deze mensen is het letterlijk onvoorstelbaar dat ze bepaalde dingen doen. Ze hebben erover nagedacht en een afweging gemaakt. En dat was voor mij nog een reden om dit boek te schrijven. Want het is een vraag die we onszelf allemaal kunnen stellen: zou ik een gruwelijk bevel uitvoeren? En voor de meesten van ons luidt het antwoord helaas: ja. Maar een gewaarschuwd mens telt voor twee. Met dit boek hoop ik enigszins duidelijk te maken welke krachten er bij dergelijke kwesties spelen. Want de kern van de zaak is nu eenmaal dat we geneigd zijn de weg van de minste weerstand te kiezen.”

Dit is het eerste gedeelte van een artikel uit KIJK 12/2010, in de winkel van 22 oktober tot en met 18 november. De tekst werd geschreven door Leo Polak.

Meer informatie:

• Pagina over Het wrede brein, de pas verschenen Nederlandse vertaling van het boek van Kathleen Taylor over wreedheid.

Beeld: Ray Levine