Toen bij Sardinië een Romeins schip werd gevonden, was dat niet alleen groot nieuws voor archeologen. Ook natuurkundigen wreven zich in de handen, vanwege de vele staven stokoud lood aan boord. Daarmee hopen ze namelijk een van de grootste mysteries uit de deeltjesfysica op te lossen.

Het waren roerige tijden, de laatste decennia van de Romeinse Republiek. In de periode van 91 tot 30 voor Christus werd de ene na de andere burgeroorlog uitgevochten. Tussen Rome en de andere rijken op het Italiaanse schiereiland, tussen Julius Caesar en Pompeius, tussen de westelijke en de oostelijke provincies… Tijdens een van deze conflicten voer een schip in de buurt van het eiland Sardinië met een letterlijk loodzware lading. In het ruim lagen namelijk meer dan duizend staven lood, elk 33 kilogram zwaar. Waarschijnlijk waren ze bedoeld om kogels van te maken, om die met slingers op de vijand af te laten suizen.

Helaas voor de Romeinen liep het anders. Voor zover we de gang van zaken nu kunnen reconstrueren, dreigde het schip in handen van de vijand te vallen. Toen nam de kapitein een dapper besluit: hij bracht als een Jan van Speijk avant la lettre zijn eigen schip tot zinken. Waarschijnlijk kon de bemanning zich op de een of andere manier het vege lijf wel redden; de Sardijnse kust lag op minder dan twee kilometer afstand. Maar het schip van het type navis oneraria magna, speciaal gebouwd voor zware ladingen als deze, zonk met zijn vracht naar de bodem.

Zonde van al dat lood? Tja, destijds zal ongetwijfeld de een of andere bevelhebber stevig hebben gevloekt toen hij te horen kreeg dat zijn waardevolle lading verloren was gegaan. Maar nu, een dikke tweeduizend jaar later, krijgen de staven uit het schip een bestemming die geen enkele Romein ooit had kunnen vermoeden. Het oude, loeizware metaal wordt gebruikt om mysteries te ontsluieren rond de lichtste deeltjes die we kennen: neutrino’s.

Dit is het eerste gedeelte van een artikel uit KIJK 7/2010, in de winkel van 4 juni t/m 1 juli.

Geraadpleegde sites:

• Nature News: Roman ingots to shield particle detector
• CUORE homepage
• INFN: Lead from a Roman ship to be used for hunting neutrinos

Beeld: INFN