De ‘slodderwetenschap’ van Diederik Stapel heeft de sociale psychologie ruw wakkergeschud. Wat doen onderzoekers om het tij te keren?
Wie deze dagen sociale psychologie studeert, heeft wat uit te leggen. Sinds de bekentenis van hoogleraar sociale psychologie Diederik Stapel staat het hele vakgebied ter discussie, lijkt het wel. Met kennis uit deze hoek hoef je nu in elk geval niet meer aan te komen. “Zeker weer een Stapeltje”, wordt er algauw smalend gelachen.
Was het alleen Stapel die fout zat? Of rammelt de hele onderzoekscultuur waar hij deel van uitmaakte? Dat laatste, stelt de commissie die de fraude van Stapel onderzocht en gesprekken voerde met tientallen van zijn naaste ex-collega’s. Rondom Stapel zou “van hoog tot laag” sprake zijn geweest van sloppy science: slodderwetenschap. In een omgeving van dubieuze onderzoekspraktijken kon Stapel jarenlang stilletjes zijn frauduleuze gang gaan.
Onderzoekers zouden bijvoorbeeld net zolang doorgaan met hun experimenten totdat de verwachtte uitkomst wordt bevestigd – en alleen dát experiment rapporteren. Proefpersonen die extreem scoren zouden ze verwijderen of juist binnenboord houden, afhankelijk van het beoogde resultaat – zonder dit te vermelden. En ook zouden ze creatief omgaan met controlegroepen waarmee de uitslagen van de experimentele groepen worden vergeleken. Als de vergelijking tussen een experimentele en een controlegroep tegenviel, dan zouden ze stiekem een controlegroep uit een ander onderzoek gebruiken om wél het gewenste resultaat te bereiken.
De betrokkenen zouden zich volgens de commissie van geen kwaad bewust zijn. “Zo doet iedereen dat hier”, zouden de commissieleden te horen hebben gekregen. Dit was ook het verweer van Dirk Smeesters, een andere sociaal-psycholoog die vorig jaar van gerommel met onderzoekgegevens werd beschuldigd. Smeesters erkende dat hij fout zat en data had ‘gemasseerd’, maar ja, dat deed iederéén volgens hem.
Is het werkelijk zo’n zootje binnen de sociale psychologie? Of valt het allemaal wel mee? En hoe zit het met andere vakgebieden?
Dit is het eerste gedeelte van een artikel uit KIJK 3/2013. Dit nummer ligt in de winkel van 8 februari tot en met 7 maart.
Meer informatie:
- False positives: fraud and misconduct are threatening scientific research
- A proposal to deal with questions about priming effects
- Kahneman voorziet rampscenario sociale psychologie
- Uncertainty shrouds psychologist’s resignation
- Belediging voor de sociale psychologie
- Rapport onderzoekscommissie wetenschappelijke integriteit Dirk Smeesters
Tekst: Iris Dijkstra
Beeld: Marco Lap