Eind juni staat de tijd even stil – voor één luttele seconde. Deze schrikkelseconde zorgt ervoor dat onze klokken gelijke tred houden met de draaiing van de aarde. Klinkt nuttig, maar toch ligt de schrikkelseconde onder vuur. Hoe zit dat?

“Hoe laat is het?”, moet één van de meest gestelde vragen ooit zijn. En tot nu toe kon je voor het antwoord altijd naar de zon kijken en hoe hoog die aan de hemel staat. Eeuwenlang koppelden we onze klok aan hemellichamen: de aarde, de zon en de sterren. Maar die traditie kan binnenkort voorbij zijn.

Alles hangt af van de beslissing of een pietluttige seconde die af en toe eens voorbij ‘tikt’ wordt afgeschaft: de schrikkelseconde. Een keer met je ogen knipperen en hij is voorbij. Vrijwel niemand merkt er iets van. En toch is die tik voor de ‘beheerders’ van onze tijd al jaren een punt van discussie.

Een schrikkelseconde lijkt op een schrikkeldag. Die laatste gebruiken we om onze kalender gelijk op te laten gaan met de beweging van de aarde om de zon. De aarde doet over deze omloop net iets meer dan 365 dagen, en daarom voegen we eens in de vier jaar een extra dag in op de kalender.

Net zo is de schrikkelseconde een trucje om onze klokken gelijk te zetten met het ronddraaien van de aarde. De tijd dat de aarde één keer om zijn as draait noemen we een dag. De Egyptenaren verdeelden deze tijd in vierentwintig uur en dankzij de Babyloniërs bestaan die uren uit zestig minuten van elk zestig seconden.

De aarde doet alleen niet precies 86.400 seconden (24 maal 60 maal 60) over het om zijn as draaien. De draaisnelheid wisselt per dag, en over een langere tijd gezien neemt deze zelfs af. Natuurverschijnselen als aardbevingen of het smelten van poolijs hebben invloed op hoe snel de aarde ronddraait. En de aantrekkingskracht van de maan remt de aarde beetje bij beetje af. Kortom, een dag op aarde is nooit even lang en is in de loop der tijd zelfs een beetje langer geworden. Niet dat dit proces snel gaat: het gaat met duizendsten van een seconde per dag. Eeuwenlang heeft niemand er dan ook iets van gemerkt. Maar toen zo’n zestig jaar geleden de atoomklok ten tonele kwam, was dit ineens wél een probleem.

Dit is het begin van een artikel uit KIJK 7/2012, in de winkel van 1 tot en met 28 juni.

Tekst: Barry van der Meer

Meer informatie:

• Atomic clocks
• Extrapolations of the difference
• Leap Seconds (blog van computerexpert Markus Kuhn)