Ze behoren tot de grimmigste verschijnselen van Noord-Europa: lichamen van duizenden jaren oud die uit het veen worden gehaald met hun huid, haar en zelfs kleding intact. Waarom zijn deze mensen hier achtergelaten? Met deze vraag houden onderzoekers zich meer dan ooit bezig.

De twee veenstekers denken dat ze de duivel hebben opgegraven. Willem Emmens en Hendrik Barkhof zijn op een woensdag in 1897 bij het Drentse dorp Yde veen aan het afgraven als ze op iets leerachtigs stuiten. Een jutezak? Ze kijken nog eens goed. Het is een lijk.

Doodsbang verstoppen ze het lichaam, maar na een week laten ze het aan de burgemeester zien. Het gaat om een meisje en ze blijkt ongeveer tweeduizend jaar oud. De dorpelingen stromen toe. Ze porren het lichaam met stokken en trekken tanden uit als souvenir. Voordat het meisje nog verder wordt beschadigd, schakelt de burgemeester het Drents Museum in. Daar ligt ze vandaag de dag nog.

Het meisje van Yde is een van de 65 veenlijken die tot nu toe in Nederland zijn gevonden. Door wetenschappelijk onderzoek naar deze veenlijken weten we steeds beter hoe zulke lichamen zo goed bewaard blijven. Maar waarom ze eigenlijk in het veen zijn beland, is lastiger te achterhalen.

Opgeloste botten

In heel Noord-Europa, van Ierland tot Estland en van Nederland tot Noorwegen, duiken er af en toe lichamen op uit het modderige, zwarte veen. Tot nu toe zijn er zo’n tweeduizend gevonden en gedocumenteerd. Dat sommige zo prachtig bewaard zijn gebleven, komt door de chemische eigenschappen van hun omgeving. In veen kan geen zuurstof doordringen, waardoor de bacteriën en schimmels die normaal voor de afbraak van organisch materiaal zorgen moeite hebben om te overleven. Ook is veen erg zuur, en daar houden de bacteriën niet van.

Maar wetenschappers beseften dat dit niet de enige verklaring kon zijn voor de goede staat van de lijken. Ondanks de lastige omstandigheden zíjn er namelijk nog wel bacteriën aanwezig, zij het dat die iets langzamer werken. Er moest nog iets anders aan de hand zijn.

Dit is het begin van het artikel over veenlijken in KIJK 4/2023. Deze editie ligt sinds donderdag in de winkel en is tot 12 april te koop.

Meer informatie:

• Drents Museum: Drentse veenlijken
• National Geographic: Verrassende nieuwe hints over de oude veenlijken
• Historiek: Het Meisje van Yde – Een offer aan de goden?
• Geschiedenis Magazine: Wat doen die lijken in het veen?

Tekst: Imke Smeets

Beeld: Sven Rosborn