Elke zondag op de KIJK-site: een filmpje dat een legendarische gebeurtenis of een opmerkelijk vliegtuig uit de luchtvaartgeschiedenis laat zien. Deze keer: de vlucht en de vlucht van Viktor Ivanovich Belenko.

Als vlieger bij de Russische luchtmacht behoorde Viktor Belenko tot de elite van de USSR, de trots van de natie. Niemand had dan ook verwacht dat Belenko zou doen wat hij op 6 september 1976 deed. Tijdens een trainingsmissie in de buurt van de Siberische luchtmachtbasis Tsjoegoejevka dook de vlieger in zijn MiG-25 “Foxbat” ineens naar de boomtoppen, schakelde zijn radio uit en kachelde vervolgens zo hard mogelijk richting Japan.

Even later verscheen het toestel op de Japanse radarschermen, maar voordat er iets tegen de indringer kon worden ondernomen, had Belenko het vliegveld van Hakodate bereikt. De Russische vlieger had een beetje haast om aan de grond te komen omdat er nog maar voor een halve minuut brandstof in zijn tanks zat. En dus dook hij roekeloos door het wolkendek, waarbij hij op een haar na een opstijgend Japans passagierstoestel miste. Voor de ogen van de verbaasde Japanners kwam de MiG veel te hard naar beneden, gleed met piepende banden over de baan, tikte twee antennes uit de grond en kwam na 250 meter tot stilstand. Viktor Belenko was overgelopen naar het Westen.

Wilde verhalen

De VS waren er als de kippen bij. Niet alleen zou Belenko alles kunnen vertellen over de Russische tactieken, hij had ook nog eens een van de beste en geheimste jachtvliegtuigen van dat moment meegenomen. Onder de westerse inlichtingendiensten deden al jaren wilde verhalen de ronde over de spectaculaire prestaties van het nieuwste MiG-type, maar niemand had er een van dichtbij gezien. En nu kregen ze er zomaar eentje, bijna letterlijk, in de schoot geworpen.

De Japanners waren minder enthousiast en wisten eigenlijk niet goed wat ze met Belenko aan moesten. Ze begonnen maar met de arrestatie van de Rus en legden hem verschillende overtredingen ten laste: uiteraard het binnendringen van het Japanse luchtruim, maar ook abnormaal laag vliegen, vernieling (de twee antennes op het vliegveld) en het dragen van een illegaal vuurwapen.

Touwtrekken

Japan werd door de wilde actie van de Rus het touw in een touwtrekwedstrijd tussen twee grootmachten. De Amerikanen oefenden druk uit om het toestel en de vlieger in handen te krijgen. De Russen eisten tegelijkertijd de uitlevering van Belenko (links) en wilden de MiG-25 terug voordat de Amerikanen het toestel binnenstebuiten hadden gekeerd. En daarmee kwam Japan in een kool-en-geit-spaaractie terecht: het wilde Amerika te vriend houden, maar ook de wankele relatie met de machtige Russische buur niet laten verslechteren.

Aanvankelijk kregen de Amerikanen alleen toestemming om het toestel te bekijken en er wat radarproeven mee te doen. Maar omdat het ook voor de verdediging van Japan belangrijk was dat er zoveel mogelijk informatie uit de MiG werd getrokken, mochten de Amerikaanse technici na een tijdje toch hun gang gaan. De Foxbat werd overgebracht naar een luchtmachtbasis waar ze hem volledig uit elkaar schroefden. En dat kijkje in de keuken leverde een schat aan informatie op over de stand van de techniek in de USSR.

Maar misschien nog wel belangrijker was de informatie in het hoofd van de vlieger. Belenko vertelde bijvoorbeeld dat de SR-71 Blackbird, het vliegtuig dat hard en hoog spionagevluchten langs de grenzen van de Sovjet-Unie uitvoerde, binnen de Russische luchtmacht voor grote frustraties zorgden. Ze hadden geprobeerd om er eentje naar beneden te halen door MiG’s onder en voor een SR-71 te positioneren, zo hard mogelijk mee te vliegen en er dan luchtdoelraketten op af te vuren.

Op zich een goed plan, maar volgens Belenko was dat toch gedoemd om te falen. De MiG-25 was weliswaar een goed toestel, maar een stuk langzamer dan in het westen werd gedacht. Bovendien kwamen de Russische raketten niet hoger dan 27 kilometer. Zelfs al hadden de MiG’s dicht genoeg in de buurt kunnen komen om de raketten van achteren op de SR-71 af te vuren, dan nog zouden die het toestel niet in kunnen halen. En van voren was evenmin een optie, omdat het geleidingssysteem van de luchtdoelraketten niet snel genoeg kon reageren op de enorme snelheid waarmee de Blackbird in zo’n geval op ze af kwam stormen.

Hieronder deel twee van een uitstekende documentaire over de MiG-25, met daarin een stukje over ‘de kwestie Belenko’:

Toen de Amerikanen klaar waren met de MiG, mochten de Russen het toestel, dat in dertig kratten was verpakt, ophalen. De Russen wilden graag met een Antonov AN-22 komen en alle onderdelen van de MiG nauwgezet inspecteren voordat die werden ingeladen. Maar dat weigerden de Japanners. Uiteindelijk werd overeengekomen dat de kratten naar een haven zouden worden gebracht, waarna een vrachtschip ze naar moedertje Rusland zou transporteren. En dat gebeurde.

Schadevergoeding

De hele affaire kreeg nog wel een raar financieel staartje. Japan eiste namelijk 40.000 dollar voor de schade aan het vliegveld en het feit dat ze het Russische toestel zo netjes in kratten hadden verpakt. De Russen reageerden daarop met een tegenclaim. Nadat het vrachtschip Taigonos de lading op 15 november 1976 in Vladivostok had afgeleverd, bleek namelijk dat de Amerikanen twintig onderdelen van de MiG hadden achtergehouden. En dus eiste Rusland 10 miljoen dollar van Japan, dat in hun ogen verantwoordelijk was voor het toestel. Voor zover bekend hebben beide partijen uiteindelijk van een schadevergoeding afgezien.

Als reden voor zijn vlucht gaf Belenko overigens dat hij de leugens van het regime zat was. De USSR werd afgeschilderd als een aards paradijs, maar in werkelijkheid leefden de meeste burgers in bittere armoede en lag de economie in duigen. Maar desondanks bleef de Communistische Partij volhouden dat de Sovjet-Unie het beste land op aarde was. Belenko werd in 1980 Amerikaans staatsburger en trouwde met een muzieklerares uit North-Dakota, waar hij inmiddels ook weer van is gescheiden.

Bronnen: Fordham International Law Journal (PDF), samlib.ru, Full Context, www.seanmunger.com

P.S. Iemand nog een toetje? Belenko was bij lange na niet de enige vlieger die met toestel en al de benen nam. Er zijn wereldwijd tientallen militaire piloten van het ene naar het andere land gevlucht en opmerkelijk genoeg prijkt op die lijst ook een Nederlander: Theo van Eijck. Hij werkte in 1964 voor de Marine Luchtvaartdienst (MLD, een onderdeel van de Koninklijke Marine) en was gestationeerd op Malta. Van Eijck was een boordwerktuigkundige met de ambitie om vlieger te worden, maar hij kwam niet door de keuring.

Uit pure frustratie en misschien om te bewijzen dat hij wel degelijk kon vliegen, stapte hij op 7 maart in een tweemotorige Grumman S-2 Tracker (een patrouillevliegtuig) en vloog naar het zuiden. Hij was aanvankelijk van plan om politiek asiel in Egypte aan te vragen, maar hij had niet genoeg brandstof aan boord om Alexandrië te bereiken. En dus werd het Libië. Van Eijck maakte een keurige landing op een vliegveldje bij Benghazi en kreeg van de Libiërs toestemming om te blijven. Maar na een jaar wilde de politiek vluchteling toch graag weer naar Nederland en aanvaarde de gevangenisstraf van een jaar. ‘We’ kregen niet alleen Van Eijck, maar zelfs de Grumman terug.