We vinden de wereld waarin we leven volstrekt vanzelfsprekend. Maar vul één feit anders in, en hij ziet er plots volkomen anders uit. In deze serie kleuren we elke aflevering zo’n ‘wat als…’-scenario in. Deze keer: hoe zouden de afgelopen duizenden jaren zijn verlopen als de neanderthalers niet waren uitgestorven?
Beeld je in dat de landbouw nooit was uitgevonden, dat er geen steden waren ontstaan en dat je nog steeds samen met je naasten voor je eigen voedsel moest zorgen. Af en toe had je overleg met de stam om de hoek, om de wapens en daarmee de taken te verdelen. Andere tekenen van menselijk leven ken je niet, omdat de afstanden groot zijn en er geen enkele vorm van vervoer bestaat. Als de Neanderthaler niet was uitgestorven, had dit zomaar gekund…
Zo’n 40.000 jaar geleden verdween Homo neanderthalensis, oftewel de neanderthaler. De precieze reden is onduidelijk, maar theorieën lopen uiteen van geringe voortplantingsdrift tot vulkaanuitbarstingen en van het uitsterven van voedzame diersoorten tot de onvoldoende aanpassing aan klimaatveranderingen. Lang werd gedacht dat Homo sapiens zijn neefje met geweld van de planeet knikkerde, maar die theorie is achterhaald.
Meestal kiest men een poldermodelverklaring: er speelde vermoedelijk een combinatie van factoren, waarbij toeval een grote rol had. Een iets hogere temperatuur, een net iets betere verspreiding over de wereldbol, een ietwat gevarieerder dieet… Kortom: íets meer geluk en de neanderthaler had hier zomaar nog kunnen rondlopen.
Lees ook:
De neanderthaler was kwetsbaar
Terug naar de tijd dat de neanderthaler nog wel leefde. Deze mensensoort is een hyperspecialist. Hij eet vooral vlees, jaagt daarvoor op grote dieren en vult zo zijn eigen niche. Die beperking maakt hem kwetsbaar: bij dalende temperaturen ziet hij bijvoorbeeld ook meteen een dalend bevolkingsaantal. Homo sapiens is minder gespecialiseerd. Hij eet vaker planten, jaagt minder en is (onder meer door een grotere verspreiding en een hoger populatiecijfer) beter bestand tegen klimaatveranderingen. Het lijkt logisch dat die meer solide soort al snel zijn brozere buur zal overmeesteren en misschien zelfs tot slaaf zal maken. De neanderthaler zou bijna willen dat hij was uitgestorven…
Maar volgens archeoloog en prehistorie-expert Luc Amkreutz (Rijksmuseum van Oudheden en Universiteit Leiden) is die geschetste maatschappij-indeling weinig realistisch.
Dit is het eerste gedeelte van de “Wat als..’-aflevering in KIJK Geschiedenis 5/2024. Bestel deze editie in onze webshop, of eenvoudig via de knop hieronder.
Tekst: Rik Peters