Superzware zwarte gaten zijn een groot mysterie. Niemand weet nog precies waar ze vandaan komen, maar dat ze sterrenstelsels enorm beïnvloeden, is zeker. Sterker nog: misschien hebben sterrenstelsels – en daarmee de aarde – hun bestaan wel te danken aan deze megaobjecten.

In het hart van de Melkweg huist een monster. Een duister object, miljoenen kilometers groot en meer dan 4 miljoen keer zo zwaar als onze zon. En dit monster is allesbehalve alleen: elk sterrenstelsel van enige betekenis herbergt één van zijn broers. Sommige daarvan, zoals het exemplaar in onze eigen Melkweg, lijken vrij onschadelijk: ze slobberen maar mondjesmaat materie naar binnen. Andere zijn heel vraatzuchtiger en bovendien gespeend van tafelmanieren; bij hun maaltijd schieten ze slierten deeltjes met extreem hoge snelheden tienduizenden lichtjaren het heelal in. En deze zogenoemde jets kunnen forse invloed hebben op hun omgeving.

We hebben het hier over supermassive black holes of, in goed Nederlands, superzware zwarte gaten. Die naam is bepaald niet overdreven. Een ‘gewoon’ zwart gat – het object dat achterblijft als een ster is geëxplodeerd – weegt namelijk op zijn best enkele tientallen keren zoveel als onze zon. De zwarte gaten midden in sterrenstelsels kunnen daarentegen tot meer dan een miljard keer zoveel wegen. En deze exemplaren vallen niet alleen op vanwege hun waanzinnig hoge massa’s. Ook spelen ze een rol in een aantal van de grootste mysteries waar astronomen vandaag de dag mee worstelen. Hoog tijd om deze giganten eens de hoofdrol te laten spelen in een flink KIJK-artikel.

Een van de grootste vraagstukken rond superzware zwarte gaten is hoe ze überhaupt konden ontstaan. Uit waarnemingen blijkt namelijk dat sommige exemplaren al een miljard jaar na de oerknal in ons heelal te vinden waren. En dat stelt astronomen voor een raadsel. Want hoewel je een miljard jaar – zelfs naar heelalbegrippen – een behoorlijk lange periode kunt noemen, is het toch een erg korte tijd om een zwart gat te laten groeien tot het een massa heeft van, zeg, een miljard zonsmassa’s.

De rest van dit artikel staat in KIJK 3/2010. Dit nummer ligt in de winkel van 12 februari 2010 t/m 11 maart 2010.

Geraadpleegde bronnen en andere interessante links:

• NASA Image of the Day Gallery: Into the Heart of Darkness
• LOFAR
• Square Kilometer Array
• Murchison Widefield Array
• Futurity.org: Massive cocoons cradled earliest black holes
• ESO: Zwart gat lijkt zijn eigen sterrenstelsel te kunnen ‘bouwen’

Beeld: V. Beckmann/ESA