Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Omdat de dagen weer korter en de nachten langer duren, brengt KIJK graag wat licht met deze vijf bioluminescente organismen.
Om het feeërieke blauwe schijnsel van zeevonk mee te maken, hoefde je deze zomer alleen maar naar onze eigen kust te reizen. Zeevonk is de toepasselijke naam voor deze algen die bioluminescent zijn: ze kunnen zelf licht produceren. Door een chemische reactie tussen het eiwitgebonden molecuul luciferine met het enzym luciferase samen met water en zuurstof komt energie vrij in de vorm van licht. De schitterende nachtlichtjes (Noctiluca scintillans) trok veel mensen ’s avonds naar het strand.
Lees ook:
Verrassend veel dieren (en planten) vertonen ditzelfde kunstje om uiteenlopende redenen. Zeevonk gebruikt het licht om zijn vijanden te verblinden, sommige dieren lonken prooien met een lampje, andere lonken een partner met een dans in het donker. Vaak genoeg is het ook voor wetenschappers nog een raadsel waarom dieren deze eigenschap gebruiken.
1) Verlichte paddo’s
Sommige paddenstoelen brengen verlichting of zelfs extase aan degenen die ze consumeren, maar deze paddo’s zijn zelf al verlicht. Bij de ene soort gloeit alleen het hoedje groen, bij de andere de steel. Er zijn paddenstoelen die alleen ’s nachts ‘aan’ gaan, er zijn er ook die continu schijnen, alleen zien wij het overdag niet omdat het dan te licht is.
In het Atlantische woud van Zuid-Brazilië ontdekte Dennis Desjardin een van die soorten toen hij in het pikdonker de bodem afspeurde. Plotseling begon hij het idee te krijgen dat hij juist naar de sterrenhemel keek: een tapijt aan geelgroene lichtjes bedekte de grond. Hij noemde deze nieuwe schimmel dan ook Mycena asterina (tiny star).
Waarom gebruiken deze paddenstoelen hun groene licht? Sommige trekken hiermee in het donker dieren aan, zodat die hun sporen verder verspreiden. Andere paddenstoelen lijken ermee de vijanden aan te trekken van insecten die de paddenstoel op zouden eten. En soms gaat er bij onderzoekers nog geen enkel lampje branden. Ze hebben wel het DNA van zo’n paddenstoel gebruikt om planten licht te laten geven.
2) Alarmkwal
Als de Atolla-schijfkwal (Atolla wyvillei) wordt aangevallen, produceert hij een snelle stroom van blauwe lichtflitsen, vandaar zijn bijnaam: de alarmkwal. Het is een soort lichtshow van cirkelvormige stralen die 5 tot 50 centimeter rond zijn schijfvormige lichaam uitdijen. Dit weekdier leeft in de diepe zee en met zijn rode kleur is hij daar praktisch onzichtbaar. Omdat water de golflengte van rood licht als eerste absorbeert, zie je al op enkele meters diepte geen rode kleuren meer.
Met zijn alarmlichten schrikt de Atolla-kwal niet alleen zijn eigen vijand af, maar hij trekt er ook de vijand van die vijand mee aan. Toegesnelde roofdieren redden op hun beurt de Atolla-kwal van een wisse dood.
Wetenschappers hebben het Atolla-alarm nagemaakt om in de diepzee levensvormen te lokken die nog maar zelden in beeld zijn gebracht. Het lukte ze hiermee zelfs om een glimp van de reuzeninktvis op te vangen.
3) Pelikaanpaling
Nog zo’n dier dat je zelden zult zien is deze pelikaanpaling (Eurypharynx pelecanoides) die op 500 tot 3000 meter diep in de oceaan zijn leven leidt. Hij heeft van beide wel iets en dat topt hij af met een geheim wapen.
Wat meteen opvalt, zijn de enorme bek en brede kaken, waardoor hij zijn kop tot flinke proporties kan opblazen. De ‘zak’ aan zijn onderkaak doet inderdaad in de verte denken aan de snavel van een pelikaan. Het palinggedeelte is zijn slangachtige lijf, maar hij heeft geen schubben, geen borstvinnen en geen zwemblaas.
Aan dat lijf zit een staart als een zweep, met aan het uiteinde fotoforen, een soort klieren die licht geven. Naar de functie ervan wordt nog steeds gegist door wetenschappers. Als hij met zijn lampje prooien wil lokken, moet hij die wel vlak bij zijn bek zien te krijgen. Daarvoor zou hij zich in vreemde bochten moeten wringen. Waarschijnlijker is dat het lampje roofdieren op een dwaalspoor zet naar zijn minst kwetsbare kant.
4) Aardworm ‘spuugt’ licht
De aardworm (Diplocardia longa) scheidt lichtgevend slijm uit, een ectoplasma waar Ghostbusters maar al te graag hun proton packs op zouden richten. Als een belager deze worm flink aanpakt, komt het slijm uit zijn bek en zijn poriën. Daardoor is de aardworm zelf als zwart silhouet zichtbaar midden in een zee van licht.
Omdat het dier, dat wel 27 centimeter kan worden, een lekker hapje is voor mollen, kan het zijn dat deze strategie de mol verblindt. Maar wetenschappers weten nog niet zeker wat de functie van dit stralende spuug is.
5) Dans van de mosselkreeftjes
Ze hebben geen fancy naam en geen flitsend uiterlijk, maar mosselkreeftjes of ostracoden dansen een onderwaterballet dat zijn weerga niet kent. Je ziet de minigeleedpotigen in hun tweekleppige schelpje van een paar millimeter groot zo over het hoofd.
Totdat je ergens in de oceaan bij de Caraïben op een maanloze avond je hoofd onder water steekt en geen lamp aandoet. Opeens prikken er lichtjes door de donkere ruimte om je heen en volgen streepjes van blauw licht elkaar op. Je weet niet wat je ziet. Dat wist ostracodenkenner James Morin ook niet toen hij in 1980 precies dat deed.
Pas toen kwam aan het licht dat deze diertjes hun bioluminescentie gebruiken voor een elegante paringsdans. Het zijn de mannetjes die elke donkere avond op een bepaalde tijd vanaf de bodem opstijgen en hun lichtshow beginnen. Ze pulseren steeds kort licht uit, waardoor je een soort blauwe morsecode ziet. De vrouwtjes kiezen een artiest uit waarmee ze paren.
Bronnen:
– Bioluminescentie Wikipedia, Nemo Kennislink
– Paddenstoelen LiveScience
– Atolla schijfkwal Wikipedia
– Pelikaanpaling Fishes of Australia, Wikipedia
– Aardworm Wikipedia
– Mosselkreeftjes Scientific American, Journal of Crustacean Biology
Beelden:
– Paddenstoelen: Wikimedia
– Atolla-kwal: Wikimedia
– Aardworm: tallsay.com
– Ostracod cartoon: J.G. Morin, Journal of Crustacean Biology
– Ostracode: Wikimedia