Onze planeet kent meer dan 200.000 giftige diersoorten, waaronder bijen, slangen, spinnen, kwallen, muggen, en slakken. En waar hun gif andere dieren schade kan toebrengen, zijn ze er zelf immuun voor. Niels Tomassen vraagt zich dan ook af: “Waarom hebben giftige dieren geen last van hun eigen gif?”
Daar zijn twee basisstrategieën voor. Zo slaan sommige dieren hun gif op in een speciaal deel van hun lichaam, waardoor het zich niet door hun hele lijf verspreidt. De bombardeerkever bewaart bijvoorbeeld de ingrediënten in twee aparte compartimenten in zijn lichaam. Wanneer het beestje zich bedreigd voelt, gaan de kleppen van deze compartimenten open en stromen de ingrediënten in een derde ruimte, die is afgesloten van de rest van zijn ingewanden. Hier combineren ze met elkaar tot gif, dat de bombardeerkever er via zijn achterste uit schiet.
Veel giftige slangen beschermen zichzelf op een vergelijkbare manier. Hun gif ligt opgeslagen in speciale klieren. Als een slang zijn slachtoffer bijt, trekken de spieren aan de buitenkant van deze klieren samen, waardoor het goedje door zijn giftanden naar buiten wordt geperst. Het gif kan enkel de tand uit en niet meer terug het lichaam in.
Lees ook:
Sommige giftige dieren zijn resistent tegen eigen gif
De tweede strategie: een aantal diersoorten is resistent tegen het eigen gif. Ratelslangen maken bijvoorbeeld speciale eiwitten aan die binden aan de gifingrediënten in hun bloed. Hierdoor maken de dieren die in hun eigen lichaam inactief.
Een ander voorbeeld is de pijlgifkikker, die zichzelf verdedigt met behulp van alkaloïden. Zijn meest krachtige alkaloïde is epibatidine, een stof die aan dezelfde receptoren in het brein bindt als nicotine. Zo’n receptor kun je zien als een slot en epibatidine als sleutel. Als de sleutel in het slot wordt gestoken, zet dat verschillende reacties in gang die uiteindelijk zelfs tot de dood kunnen leiden. Om ervoor te zorgen dat ze zichzelf niet vergiftigen, is het slot van de pijlgifkikkers genetisch iets aangepast, waardoor de sleutel niet meer past en deze fatale reacties uitblijven.
Deze vraag kon je vinden in KIJK 2/2024.
Ook een vraag voor de rubriek ‘KIJK Antwoordt’? Mail hem naar [email protected]. En in onze nieuwe special geven we antwoord op 172 bijzondere, verrassende en boeiende vragen! Bestel hem hier! Of eenvoudig via de knop hieronder.
Openingsbeeld: Holger Krisp, CC BY 3.0