In de Verenigde Staten neemt het aantal fentanylverslavingen zorgwekkende vormen aan, zo berichtte The New York Times onlangs. Wat maakt de drug zo dodelijk?
Popster Prince is één van de bekendste slachtoffers van fentanyl; hij overleed in 2016 aan een overdosis. De krachtige pijnstiller is het relatief goedkope, synthetische neefje van heroïne. Het behoort tot de opioïden, stoffen die in de hersenen dezelfde werking hebben als morfine, heroïne en codeïne. Omdat fentanyl zo’n 80 tot 100 keer sterker is dan morfine schrijven artsen het middel voor bij ernstige pijn. Maar de drug vormt in de Amerikaanse straten een steeds groter probleem en in 2021 stierven meer dan 70.000 Amerikanen aan een fentanyloverdosis. De getallen voor 2022 zijn nog niet binnen, maar ze zullen naar verwachting nog hoger zijn. Wat maakt het zo gevaarlijk?
Lees ook:
Opiaten imiteren endorfine
Daarvoor leggen we eerst uit hoe de pijnstiller werkt. Onze hersencellen communiceren met elkaar via stofjes die we neurotransmitters noemen. Voorbeelden daarvan zijn adrenaline, die onder meer de stressreactie reguleert, en endorfine, die bijvoorbeeld zorgt voor een pijnstillend effect. Neurotransmitters worden door zenuwcellen afgescheiden en door andere cellen opgevangen via gespecialiseerde ontvangers, de receptoren.
Onze lichaamseigen pijnstillers, waar endorfine er een van is, binden aan de zogenoemde opiaatreceptoren, legt Raoul Koning, preventiemedewerker bij verslavingskliniek Jellinek, uit. Die heten zo omdat opiaten als heroïne en fentanyl ook die receptoren prikkelen. Als endorfine of een opiaat aan zo’n receptor binden, worden er minder pijnprikkels doorgegeven. Hierdoor wordt de pijn gedempt en ervaren we verdoofde en euforische gevoelens, een soort ‘high’.
Slechts 2 milligram
Dat morfine-achtige stoffen ook op opiaatreceptoren passen is midden jaren zestig ontdekt, waarna ze hun naam kregen. Bovendien imiteren ze het effect van lichaamseigen pijnstillers in ons brein. Het nadeel van krachtige pijnstillers uit de fabriek is alleen dat die zich relatief kort aan de receptoren binden. Bovendien worden je hersencellen er steeds minder gevoelig voor, doordat veelvuldig gebruik het aantal receptoren tijdelijk vermindert. Ze zijn daardoor verslavend: je hebt er steeds meer van nodig om het gewenste effect te bereiken. Wanneer je ineens stopt met het gebruik heb je te weinig opiaatreceptoren en kan je lichaam reageren met heftige ontwenningsverschijnselen als angst, depressie, darmklachten, hartkloppingen en koorts.
Dat fentanyl zo veel sterker is dan morfine en heroïne komt doordat het de opiaatreceptoren veel sneller bereikt. De chemische structuur zorgt er namelijk voor dat het medicijn beter door vetlagen in de hersenen dringt. Het bindt ook nog eens veel beter aan de receptoren, waardoor er minder van de stof nodig is om een hevige reactie in gang te zetten. Er is maar 2 milligram nodig voor een overdosis.
Bij een grotere hoeveelheid worden belangrijke processen in het lichaam te veel geremd. De ademhaling kan bijvoorbeeld vertragen of zelfs helemaal stoppen. Hierdoor krijgen de hersenen te weinig zuurstof en dat kan leiden tot permanente breinschade of zelfs de dood.
In Amerika wordt er tegenwoordig steeds meer heroïne verkocht die versneden is met fentanyl. Als gebruikers dit niet weten, zit een overdosis in een klein hoekje.
Tekst: Judith Neimeijer
Beeld: momius/123RF