Nieuws over Afrika is vaak ongenuanceerd: Afrikanen zijn corrupt, blanken zijn onderdrukkers. Óf dit, óf dat; een debat van uitersten. In Puur goud is ‘nuance’ juist het sleutelwoord.
Voormalig antiapartheidsactivist en Zuid-Afrika-correspondent Bart Luirink beschrijft hoe die term samengaat met verwarring: “De verhalen die ik aanhoorde, hadden het ideologische denkraam in mijn hoofd verder ontschot – tot er nog nauwelijks denkraam over was.”
Mensenrechtenstrijders overtreden mensenrechten. Afrikanen discrimineren Afrikanen. De ‘etnische oorlog’ tussen Zulu’s en Xhosa’s draaide om politieke macht. Of luchtiger: Mandela’s reflexologe stopt de behandeling, want ze moet zich altijd aan zijn schema aanpassen, en verliest daardoor klanten.
Ook over blanke goedbedoelers is Luirink kritisch. Ze strijden voor homorechten die Afrikanen niet willen, en de elite van de antiapartheidsbeweging vindt de dogmatische achterban (“bepunkhaarde actievoerders, die allemaal een uitkering hadden”) vaak vooral een handicap. Alles heeft een andere kant.
Het boek leest bij vlagen als een dubbele coming-of-age-roman; de volwassenwording van een land gaat gepaard met die van de auteur. Het achtergrondverhaal over Zuid-Afrikaanse democratisering is verweven met een autobiografisch relaas over (onder meer) Luirinks homoseksuele coming out. De eerste democratische verkiezingen in Zuid-Afrika gaan samen met die voor een bewonerscommissie van Luirinks appartementencomplex.
Liefst lees je het boek in één ruk uit, door deze interessante opzet en de fraaie zinnen (“‘Ik denk dat je graag aardig gevonden wilt worden’, zei de fotograaf, die zelf van zulke neigingen geen last had.”) Maar dat kan niet, omdat je dan door de talloze voorbeelden, namen, organisaties en anekdotes het overzicht verliest. Tja, nuance gaat nu eenmaal samen met verwarring.
De auteur noemt Zuid-Afrika “een land van uitersten; zwart en wit, intense euforie en diepe tragedie, het felle licht en het pikkedonker, schatrijk en straatarm, een onwerkelijke schoonheid en een diepe treurnis, superindividueel consumentisme en gemeenschapszin.” En die uitersten, hoe verwarrend ook, gebruikt Luirink júíst om nuance te creëren; niet of-of, maar en-en. Zowel bij blanken als bij zwarten, want Luirink blijft idealistisch: “In dat opzicht lijken we veel meer op elkaar dan we denken.” -Rik Peters
paperback | 304 pagina’s | Augustus | € 19,90 | 978 90 4570 294 0