Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Schoenen met klittenband moeten weer populair worden, bepleit Eric de Kruijk. Hij vindt de werking van het materiaal namelijk nogal ingenieus. Vandaar in deze column: een ode aan het klittenband.
Wat was je allereerste diploma? Precies. Je strikdiploma. Dat is het moment waarop je viert dat je zelfstandig schoenen met veters kunt dragen. Tot die tijd draag je schoenen met klittenband. Maar waarom is het eigenlijk zo raar om als volwassene nog zulke schoenen te dragen? Ik hou van klittenband. Na de concepten tijd en liefde vind ik klittenband misschien wel het meest wonderlijke fenomeen uit ons universum.
Lees ook van Dagelijks gebruik door De Kruijk:
Dat komt misschien ook door een oude aflevering van de sci-fiserie Star Trek, waarin werd gesuggereerd dat klittenband zó bijzonder is dat het spul wel door een intelligente, buitenaardse levensvorm heimelijk aan de mensheid moet zijn geschonken. Toch blijkt het een aardse uitvinding; het idee is zelfs gewoon afgekeken van de natuur.
Ritsloze rits
Toen de Zwitserse techneut George de Mestral in 1941 ging wandelen met zijn hond, viel hem aan het eind van die wandeling op dat de hondenvacht vol stekelige zaden zat van een bijzondere distelsoort: de klit. Deze klitten lieten zich maar moeilijk verwijderen uit de pluizige vacht. Thuisgekomen legde hij nieuwsgierig een klit onder de microscoop en zag hij dat de stekels van de klit ‘haakjes’ aan de uiteindes hadden. Deze haken zich makkelijk vast aan iets pluizigs zoals een vacht. Een handig trucje van de natuur om – liftend op dieren – zaden over lange afstanden te kunnen verspreiden.
De Mestral bedacht dat dit mechanisme ook heel goed zou kunnen werken voor het maken van een ritsloze rits of plakloos plakband. Het namaken van zowel een goede haak- als pluiszijde bleek in de praktijk echter nog best ingewikkeld. Hij startte met katoenen pluis, maar dat rafelde zo snel uit dat het na een paar keer gebruiken al versleten was. En zijn eerste metalen namaakklitten bleken wel goed als haakje te werken, maar ook zo stug dat ze de pluiszijde meteen beschadigden.
Klittenbandschoenen
Uiteindelijk kwam hij uit bij een materiaal dat toen nog maar net bestond: nylon. Dit materiaal had ideale eigenschappen: het was zowel sterk als soepel. Bovendien lieten de nylondraden zich heel goed opkrullen bij een hittebehandeling. Met precies de juiste hoeveelheid heet, infrarood licht lukte het De Mestral om perfecte ‘haakjes’ te vormen aan de korte nylonstekels. En op diezelfde manier kon hij van de langere en dunnere nylondraden een donzige ‘vacht’ maken met heel veel kleine lusjes waar de haakjes zich aan konden vastklampen. Extra voordeel: de met hitte gevormde nylonhaakjes en -krullen behouden hun vorm. Dus wanneer je met veel kracht de haakjes en lusjes uit elkaar trekt, krullen ze meteen weer op tot hun oorspronkelijke vorm. Dit zorgt ervoor dat een goede klittenbandsluiting wel tienduizend keer kan worden geopend zonder al te veel te slijten.
Nu je dit leest lijkt het zo simpel, maar er zat tien jaar tussen die ene wandeling en het industrieel maken van klittenband. Toen De Mestral deze ritsloze rits presenteerde, was in elk geval één klant dolenthousiast: de NASA. Het klittenband werd niet alleen de nieuwe handige sluiting voor de kleding van astronauten, ook werd het snel een van de populairste materialen op ruimtereizen. Zowel gereedschappen als wanden zijn voorzien van klittenband, zodat dingen niet door het ruimtestation gaan zweven.
Maar ook dichterbij huis zit het overal verstopt. Een gemiddelde trein bevat bijvoorbeeld zo’n 3 kilometer aan klittenband, dat vooral is bedoeld om stoelbekleding en kabels bij elkaar te houden.
Maar mijn favoriet blijft wel die prachtige klittenbandschoen. Waarom zouden we een diploma moeten halen voor een middeleeuwse veterstriktechniek als we allang de moderne oplossing hebben? Ik wil weer schoenen met klittenband! En dan zonder te worden uitgelachen natuurlijk.
Deze column van Eric de Kruijk staat ook in KIJK 2/2022.
Beeld: TRAZY ANDERSON/CC BY-SA 4.0