In de bestseller I never promised you a rose garden vervult psychiater Frieda Fromm-Reichmann een grote rol. Evenals in de column van Willem van der Does.

Toen Frieda Reichmann in 1889 in Duitsland werd geboren, was het bepaald niet vanzelfsprekend dat ze psychiater zou worden. Universiteiten waren in die tijd mannenbolwerken; pas aan het einde van de negentiende eeuw drongen vrouwen voor het eerst door tot universitaire opleidingen. Toch waren er in Reichmanns jeugd al wel degelijk rolmodellen voor ambitieuze jonge vrouwen. In de geneeskunde, maar ook daarbuiten. Marie Curie kreeg zelfs twee keer een Nobelprijs: in 1903 voor natuurkunde en in 1911 voor scheikunde. Bovendien was Frieda’s moeder een vooruitstrevende vrouw die meisjes extra onderwijs gaf om ze klaar te stomen voor de universiteit.

Psychoanalyse

Reichmann werd in 1913 een van de eerste vrouwelijke artsen in Duitsland. Ze specialiseerde zich in de neurologie en werkte in een ziekenhuis waar soldaten werden opgenomen die met hersenletsel uit de Eerste Wereldoorlog waren gekomen. Het begin van de twintigste eeuw was ook de periode waarin de psychoanalyse opkwam. De psychoanalytische theorie zocht de oorzaak van psychische klachten vooral in jeugdervaringen, en niet zozeer in erfelijke of biologische factoren. Reichmann werd, zoals veel psychiaters in die tijd, vooral een psychotherapeut die langdurige en intensieve behandelrelaties met haar patiënten aanging.

Chestnut Lodge

Frieda Fromm-Reichmann

In de jaren dertig emigreerde ze naar de Verenigde Staten en ging ze werken in Chestnut Lodge, in de staat Maryland. Het uit 1889 stammende Chestnut Lodge was een mooi landhuis – waar heel wat leed is geleden.
Aanvankelijk diende het als hotel, maar dat ging ondanks de prachtige locatie in 1910 failliet. Daarna werd het heropend als een psychiatrische privékliniek voor de elite, wat het tot het einde van de jaren negentig bleef.

Chestnut Lodge werd bekend doordat er een aantal destijds prominente psychiaters werkte. Frieda Fromm-Reichmann dankte een deel van haar faam aan een kortstondig huwelijk met de psychiater en bestseller-auteur Erich Fromm. Maar ze werd de beroemdste van allemaal toen een van haar patiënten in 1964 een semi-autobiografische roman over haar opname publiceerde. In dit boek, I never promised you a rose garden, geneest ‘dr. Fried’ de schrijfster van schizofrenie.

Schizofrenie

In de jaren zestig en zeventig paste dat verhaal in een optimistische visie – dat schizofrenie kon worden genezen door psychotherapie. Schizofrenie is een ernstige psychiatrische ziekte. Patiënten beschrijven het als een nachtmerrie terwijl je wakker bent. Je hebt hallucinaties (je hoort bijvoorbeeld stemmen die je uitschelden), je hebt wanen (je gelooft bijvoorbeeld dat je achtervolgd wordt) en je bent vaak verlamd van angst. In ruim drie kwart van de gevallen is het beloop slecht, in de zin dat mensen geregeld of chronisch opgenomen moeten worden, langdurig medicatie moeten slikken en toch symptomen blijven houden. Maar soms is het beloop veel gunstiger en groeit iemand er na korte of langere tijd overheen.

De oorzaak van schizofrenie is onbekend, maar is deels genetisch. In de jaren zestig en zeventig werd gedacht dat de oorzaak in het gezin van herkomst lag en dat intensieve psychotherapie zou kunnen genezen. Helaas is dat een illusie gebleken. Een pijnlijke keerzijde van deze theorie, die algemeen aanvaard werd, was dat het gezin dus de schuld kreeg. Je zult maar een ernstig ziek kind hebben en ook nog te horen krijgen dat je gefaald hebt als ouder.

Roemloze ondergang

Frieda Fromm-Reichmann schreef in 1948: “De schizofrene patiënt is pijnlijk wantrouwig en haatdragend, door de ernstige afwijzing die hij vroeg in zijn jeugd heeft moeten ervaren, door belangrijke mensen, en in de regel door een schizofrenogene moeder.” Met schizofrenogeen werd ‘schizofrenie-veroorzakend’ bedoeld (zoals in pathogeen: ziekteverwekkend). Daar stond het gewoon: het is de schuld van de moeder. Fromm-Reichmann was bepaald niet de enige die er zo over dacht, maar toen wetenschappelijk onderzoek vanaf de jaren tachtig niets heel liet van de theorie, werd ze verguisd omdat ze de term schizofrenogeen had bedacht.

Met meer dan zes miljoen verkochte exemplaren werd I never promised you a rose garden een succes. Het boek is ook verfilmd en voor het toneel bewerkt. Frieda Fromm-Reichmann overleed in 1957 aan een hartaanval en heeft deze afgeleide roem dus niet meer meegemaakt. Maar de daaropvolgende roemloze ondergang is haar ook bespaard gebleven.

Deze column van Willem van der Does staat ook in KIJK 10/2019.

Openingsbeeld: MONTGOMERY HISTORY

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!