Zonder Adolf Hitler geen Autobahn, zonder Mussolini geen stipte treinen. Het zijn veelgehoorde historische mythes die allesbehalve onschuldig zijn, schrijft Ronald Veldhuizen.
Je hebt relativeren en je hebt relativeren. Natuurlijk was de dictator Benito Mussolini geen lieverdje, maar hij had wel mooi even ‘wegen en bruggen’ gebouwd, zei de Italiaanse europarlementariër Antonio Tajani enkele jaren terug op de radio. Die uitspraak nam niet iedereen hem in dank af, maar toch: dit soort redeneringen zijn alomtegenwoordig. Hoe vaak hoor je wel niet dat Adolf Hitler de Autobahn heeft uitgevonden? Mussolini zou er ook om bekend staan dat onder hem de ‘treinen weer op tijd reden’.
Lees ook van Ronald Veldhuizen:
Giftige mythes
Nu pas realiseer ik me hoe giftig zulke historische mythes zijn. Erin verstopt zit namelijk het idee dat dictaturen één voordeel hebben boven andere regeringsvormen: omdat dictators zowat elke beslissing kunnen afdwingen, zouden ze bijzonder veel voor elkaar krijgen. Zo kun je als land stiekem boffen met een dictator in je geschiedenis, want alleen dat soort machthebbers zouden de daadkracht hebben gehad om een megalomane infrastructuur te bouwen waar je nu nog de vruchten van plukt.
Toch is dat totále onzin. Ja, vooruit, Mussolini en Hitler waren allebei van het bouwen, maar ze waren geen uitvinders van die bouwwoede. Juist dat verschil is het belangrijkste. Voordat Mussolini bijvoorbeeld in 1922 een staatsgreep pleegde, werkte het democratische Italië al in 1920 aan een groot spoorwegenproject waardoor de treinen op tijd gingen rijden. En in Duitsland verscheen de eerste Autobahn onder de democratie van Konrad Adenauer. De Verenigde Staten – toch een redelijk vrij land – asfalteerden eveneens vanaf de jaren twintig het hele land. En ja, je kunt mopperen op de Nederlandse Spoorwegen, maar het is een waanzinnig massaproject dat er is gekomen dankzij democratische besluiten.
Rommelige geschiedenis
Er is nog een probleem. Wie namelijk echt gelooft in zo’n dictator-kan-best-goed-zijn-verhaal, kan dus ook denken dat een land er soms baat bij heeft om eventjes met harde hand geregeerd te worden. Neem bijvoorbeeld die rechtspopulisten die maar al te graag pochen met harde taal en beloven dat ze beginnen aan een flinke schoonmaak in de politiek als ze zelf aan de macht komen. Of neem Vladimir Poetin, die in zijn oorlogspropaganda de smoes gebruikt dat Oekraïne de kracht van Rusland nodig zou hebben om zich tot een beter land te ontwikkelen.
Weet je, de geschiedenis is rommelig, dus er zullen vast gunstige erfenissen van dictators bestaan. (Ik ben best blij dat Napoleon de kilo, meter en liter heeft ingevoerd en dat we allemaal rechts rijden.) Maar trap niet in de mythe dat zulke dingen zonder die alleenheersers er nooit waren gekomen.
Deze column staat ook in KIJK 9/2022.