Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Het is een populaire theorie: een flinke portie mentale problemen zou muzikanten, schilders en andere kunstenaars creatiever maken. Ronald Veldhuizen zocht uit wat hiervan waar is.
Vincent van Gogh, Amy Winehouse, Kurt Cobain, Ludwig van Beethoven, Heath Ledger en Billie Holiday. Allemaal briljant. En allemaal leden ze aan depressies, waanbeelden en andere psychische klachten. Dat is geen toeval, zo gaat het verhaal. Filmcritici noemden Ledger bijvoorbeeld een ‘gekweld genie’, kort na zijn dood door een vergissing met de pillen die hij voorgeschreven had gekregen. Die slikte Ledger omdat hij depressief was en aan slapeloosheid leed, en juist dat zou zijn acteerwerk voor de rol van de Joker naar een ongekende hoogte hebben getild.
Lees ook van Ronald Veldhuizen:
Gekwelde genieën
Dat raakt meteen aan de kern van een wijdverbreide mythe: mentale problemen zouden kunstenaars creatiever maken en zelfs naar genialiteit opstuwen. Maar kijk even goed naar de verhalen en statistiek achter psychiatrische ziektes, en het hele idee blijkt nogal misplaatst.
Neem Van Gogh. Vooruit: hij had wel degelijk problemen, zoals flinke depressies, sneed zijn oor af tijdens een inzinking, én schilderde werk dat nu bekendstaat als geniaal. Maar in de vele brieven die hij schreef staat ook een ander belangrijk detail: Van Gogh zag zijn ziekte niet als een inspiratie, maar als een hindernis om überhaupt te kunnen werken, stelde psychiatrieonderzoeker Willem Nolen in 2020 vast. Als Van Gogh in zijn diepste dal zat, schilderde hij juist niet. Kortom: hij was waarschijnlijk creatief ondanks zijn aandoening, in plaats van dankzij. Zonder zijn aandoening hadden we misschien zelfs meer schilderijen van hem kunnen bewonderen – met uitzondering van zijn zelfportret zonder oor dan.
Geen bovenkamerklachten
En dan heb je nog de harde cijfers. Er zijn zo ontiegelijk veel mensen met een psychiatrische aandoening – ongeveer één op tien – dat er potentieel miljoenen creatieve uitblinkers zouden moeten rondlopen, schrijft psycholoog Arne Dietrich. Toch zijn die er niet en dus moet een andere factor doorslaggevender zijn voor genialiteit.
En andersom is het ook niet zo dat genieën per definitie gek zijn. Vaak niet zelfs. De meeste Nobelprijswinnaars zijn bijvoorbeeld doodnormale mensen zonder psychiatrische problemen. Albert Einstein, het bekendste genie van de vorige eeuw, had geen bovenkamerklachten. Belangrijker: alle studies naar het onderwerp laten tot nu toe geen enkel overtuigend verband zien tussen mentale problemen en creativiteit. Statistisch gezien blijkt een correlatie onwaarschijnlijk, als die al bestaat.
Nog iets: het stereotype van de gekwelde kunstenaar romantiseert het idee dat een artiest pijn moet lijden om iets moois te maken. Dat is gevaarlijk, want met dat idee horen de pillen, overdoses en zelfmoordneigingen er gewoon een beetje bij. Met als resultaat dat hulp voor hoogvliegers met psychische pech soms te laat komt. Doodzonde.
Praten over gedachten aan zelfdoding kan bij de crisislijn van 113 Zelfmoordpreventie. Bel 0900-0113 voor een gesprek. Je kunt ook chatten op www.113.nl.
Deze column staat ook in KIJK 11/2021.