Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!
Mensen die zomaar in vuur opgaan, zonder enige brandsporen. Het is een mysterie waar men zich al lang mee bezighoudt. Maar voor Ronald Veldhuizen is er niets raadselachtig aan: zelfontbranding is lariekoek.
Het lijkt iets uit een detective: een dood lichaam, behoorlijk verbrand, maar aangetroffen in een ruimte zonder verdere brandsporen. Curieus. Alsof de brand ontstond bij het slachtoffer zelf, vanuit de buik bijvoorbeeld. Mysterieliefhebbers herkennen wel waar we het over hebben: spontane menselijke zelfontbranding. Een paar jaar geleden haalde de Ierse lijkschouwer Ciaran McLoughlin nog het wereldnieuws toen hij een sterfgeval officieel toeschreef aan zo’n raadselachtige zelfontbranding, omdat het onderzoeksteam andere vuurbronnen niet zo makkelijk kon vinden.
Lees ook van Ronald Veldhuizen:
Ontbrekend bewijs als bewijs
De fascinatie voor spontane zelfontbranding bestaat al eeuwen en trekt zelfs wetenschappelijke aandacht. Toch is het totále pseudowetenschap. Want zeg nou eerlijk, merkt scepticus Steven Novella terecht op, een idee dat zijn complete bestaansrecht ontleent aan ontbrekend bewijs, is geen knip voor de neus waard. Als de politie een omgevallen kaars naast een lijk vindt, is er immers geen speciale verklaring meer nodig.
En dus zoeken voorstanders van spontane zelfontbranding naar zogenaamd onopgeloste mysteries die bij nader inzien eigenlijk helemaal niet mysterieus zijn, constateert forensisch bioloog Mark Benecke. In het blad Skeptical Inquirer veegt hij overtuigend de vloer aan met spontane zelfontbrandingsargumenten.
Zo zijn slachtoffers van spontane zelfontbranding vaak niet helemaal verkoold, en dat zou volgens de mysterieliefhebbers betekenen dat de brand eerst binnen het lijf woedde, en niet erbuiten. Onzin, schrijft Benecke: onaangetaste lichaamsdelen zijn vrij ‘normaal’ onder verbrandingsslachtoffers. Het heeft te maken met hoe vuur zich verspreidt: vooral omhoog, en maar moeizaam zijwaarts, naar de ledematen. Zelfs een goed brandbare lucifer dooft uit als je hem verkeerd vasthoudt, benadrukt Benecke.
Logische verklaringen
Er is ook een simpelere verklaring voor een ogenschijnlijk spontane brand: het zogeheten wick effect. Dat wil zeggen: je kleding vliegt rustig in de fik als er een bescheiden vonk op landt. Inmiddels klassieke experimenten van de Amerikaanse brandforensicus John DeHaan, met aangeklede varkenskadavers, laten zien dat dit prima kan. De ontbrandingsbron zelf – een sigaret of lucifer – gaat meestal in rook op.
Nog iets. Als mensen zélf de ontbrandingsbron zijn, zouden ze net zo vaak buiten als binnen vlam moeten vatten – maar dat blijkt dus juist niet het geval. Vrijwel alle vermeende spontaanontbranders zijn binnenshuis gevonden en zijn doorgaans onoplettende ouderen. Niemand ziet ooit zomaar iemand in de supermarkt in de hens vliegen. Mijn gok: als we straks in een toekomst zonder sigaretten, kaarsen en haardvuur leven, horen we niets meer over spontane menselijke zelfontbranding. Leuke gruwelverhalen dus, maar meer ook niet.
Deze column staat ook in KIJK 9/2021.