In de Complot-special van KIJK vind je de 55 grootste samenzweringstheorieën ter wereld. Maar het is goed om eerst enkele belangrijke vragen te stellen. Zoals: hoe komt het dat iemand in dergelijke verhalen gaat geloven? En aangezien er zoveel complotdenkers zijn: vormen ze een gevaar voor de maatschappij?
De wereld wordt gerund door een geheim genootschap van kwaadaardige, reptielachtige aliens uit een andere dimensie. Dat is in een notendop de complottheorie van de Brit David Icke. Ooit was hij sportjournalist en politicus, maar tegenwoordig gaat hij fulltime de boer op met zijn bizarre wereldvisie. Icke is het soort persoon dat je meteen associeert met het woord ‘complotdenker’. En waarschijnlijk ook het type dat psychologen in de jaren zeventig voor ogen hadden toen ze complotdenkers afdeden als geestesziek en bezeten van paranoïde waanvoorstellingen.
Complotdenkers
Maar inmiddels blijkt uit enquêtes dat dergelijke mensen geen uitzonderingsgevallen zijn. Zo wijzen in de Verenigde Staten uitgevoerde onderzoeken uit dat ongeveer de helft van de bevolking in een of meer samenzweringstheorieën gelooft. Veelgehoorde ideeën zijn dat bankiers de in 2008 uitgebroken financiële crisis opzettelijk hebben veroorzaakt, dat Barack Obama niet in de VS is geboren (en daarom nooit Amerikaans president had mogen worden) en dat de aanslagen van 11 september 2001 door de regering-Bush zijn beraamd.
“Complotdenken komt juist veel voor onder mensen die prima functioneren”
Sociaalpsycholoog Jan-Willem van Prooijen
En hoe zit het hier in Nederland? Uit een steekproef van het onderzoeksbureau Kieskompas uit 2018 bleek dat zo’n 10 procent van de Nederlanders in een of meerdere complottheorieën gelooft. Maar er zijn ook hogere schattingen. Wie dat soort cijfers hoort, kan niet volhouden dat complotdenken een geestelijke afwijking is. Het komt juist veel voor onder mensen die prima functioneren, zegt sociaalpsycholoog Jan-Willem van Prooijen van de VU Amsterdam. “Daarnaast zijn wetenschappers zich gaan realiseren dat het geloven in samenzweringstheorieën invloed heeft op bijvoorbeeld verkiezingsresultaten.”
Kijk maar naar de VS, waar Donald Trump in 2016 in het zadel werd gehesen na een campagne die bol stond van de wilde verhalen. Trumps verkiezingsoverwinning en zijn presidentschap leidden tot hernieuwde aandacht vanuit de wetenschap voor het onderwerp. De daarbij gestelde vraag is niet meer zozeer wat er mis is met complotdenkers, maar wat hen drijft. Wat maakt iemand vatbaar voor samenzweringstheorieën? En moeten we ons er zorgen over maken?
Dit is het begin van het artikel ‘Niets is wat het lijkt’ te vinden in de Complot-special van KIJK. Deze bijzondere uitgave ligt nu in de winkel, maar is ook hier te bestellen. Abonnees hebben een kortingscode ontvangen.
Beeld: Viviane Moos/Corbis via Getty Images
