Op 11 juli 1995 bezetten Bosnisch-Servische troepen de Bosnische stad Srebrenica. Over deze gewelddadige inname doen veel complotten de ronde.

Het is vandaag 28 jaar geleden dat de Bosnische stad Srebrenica werd ingenomen door Bosnisch-Servische troepen. Daarbij werden meer dan 8000 moslimjongens en -mannen afgeslacht. Het officiële verhaal dat Servische militairen in 1995 na de val van Srebrenica duizenden Bosniërs hebben vermoord, wordt van allerlei kanten tegengesproken. Zo stellen complotdenkers dat westerse regeringen verantwoordelijk zijn voor deze oorlogsmisdaad.

Lees ook:

• De Slag om Waco: hoe een overtreding uitliep op een bloedbad
• Complottheorieën over kwaadaardige elite vormen ernstige dreiging

De zaak

Op 6 juli 1995 openden Servische troepen in het oosten van Bosnië-Herzegovina de aanval op Srebrenica. Dit stadje lag in een gebied dat door de Verenigde Naties tot safe area was uitgeroepen, wat wilde zeggen dat de bevolking er gevrijwaard moest blijven van vijandelijkheden. Dutchbat, een eenheid van een paar honderd lichtbewapende Nederlandse VN-militairen, trad sinds januari 1994 als beschermer van deze enclave op. Het zat er stampvol met mensen; niet alleen de 27.000 inwoners van Srebrenica zelf, maar ook nog eens tienduizenden Bosnische moslims uit de omringende gebieden die voor de Serviërs op de vlucht waren geslagen. Vandaar dat Joris Voorhoeve, de toenmalige Nederlandse minister van Defensie, Srebrenica “een Servische openluchtgevangenis” heeft genoemd.

De Dutchbatters stonden machteloos toen 3000 Serviërs met hun tanks de enclave binnentrokken. Ze vestigden hun hoop op de luchtsteun door NAVO-toestellen die de VN in geval van nood had toegezegd. Om destijds raadselachtige redenen bleef die uit. De troepen van generaal Ratko Mladic konden Srebrenica zonder slag of stoot innemen. In de dagen daarna vermoordden Servische militairen ongeveer 8000 Bosnische mannen en jongens in de ‘weerbare leeftijd’. Tenminste, dat is de officiële lezing van de gebeurtenissen. Maar tot de op de dag van vandaag zijn er mensen die beweren dat er bij Srebrenica helemaal niet zo’n groot bloedbad heeft plaatsgevonden. Of dat er wel duizenden mensen werden vermoord, maar dat daar heel andere daders voor verantwoordelijk waren.

De geruchten

Toen er in maart 2017 weer eens een diplomatieke rel tussen Turkije en ons land was uitgebroken, zei de Turkse president Erdogan: “We kennen de Nederlanders van de slachting van Srebrenica. We kennen hun verdorven karakter van de manier waarop ze 8000 Bosniërs afmaakten.” Premier Rutte omschreef dat terecht als “walgelijke geschiedsvervalsing”. Erdogan weet – zo mogen we hopen – ongetwijfeld beter en deed deze absurde uitspraak om zijn achterban op te jutten en Nederland te provoceren.

Ook de voormalige Servische president Slobodan Milosevic loog er welbewust op los toen hij in september 2002 voor het Joegoslavië-tribunaal in Den Haag verkondigde dat de “krankzinnige” massamoord van Srebrenica is gepleegd door huurlingen in opdracht van de DRM (Direction du Renseignement Militaire). Sindsdien duikt deze Franse inlichtingendienst op in woeste verhalen op internet. De complotwebsite Before It’s News meldde in 2013 dat het jaar daarvoor een overgelopen officier van de DRM politiek asiel in Wit-Rusland had gekregen. Hij zou de Wit-Russen hebben verteld hoe het werkelijk was gegaan: behalve door de DRM waren de moordende huurlingen ook aangestuurd door de CIA en de Britse geheime dienst MI6. Als generaal Mladic deze gruweldaad had geprobeerd te voorkomen, moest hij worden gedood.

Het bloedbad bij Srebrenica zou het gevolg zijn van een deal tussen de Amerikanen en Bosnische politici

De Nederlandse VN-militairen waren geïnstrueerd om niet in te grijpen. Waarom de Fransen, de Amerikanen en de Britten zo’n duivels plan bekokstoofden? Om een grootscheeps militair optreden tegen de Serviërs te rechtvaardigen. Dat motief duikt ook op in het boek Srebrenica: what really happened van Alexander Dorin (pseudoniem van Boris Krljic). Deze in Zwitserland wonende Serviër beweert dat de Amerikaanse president Bill Clinton in 1993 zijn Bosnische collega Alija Izetbegovic het voorstel heeft gedaan om de Serviërs Srebrenica te laten veroveren, zodat ze er duizenden mensen konden vermoorden. Daardoor zou in de VS niemand nog bezwaar kunnen maken tegen een door Amerika geleide NAVO-interventie in Bosnië-Herzegovina. In het voorwoord van Dorins boek bestempelt de Duitse auteur Peter Priskil Srebrenica als “het namaak-Auschwitz van de NAVO”.

Het al genoemde Before It’s News en de website Britic (‘the British Serb magazine’) voeren in dit verband ook de voormalige CIA-agent Robert Baer op. Tegen Britic zei Baer: “De doden van Srebrenica zijn te wijten aan de Bosniërs, de Serviërs én de Amerikanen. Maar de Serviërs krijgen overal de schuld van. En veel slachtoffers die er als moslim werden begraven, waren Serviërs of hadden een andere nationaliteit.” Volgens Baer, schrijft Before It’s News, werd Srebrenica opgeofferd als gevolg van een deal tussen de Amerikaanse regering en Bosnische politici.

Complotdenkers proberen niet alleen een radicaal andere draai aan de gang van zaken bij Srebrenica te geven. Ze brengen ook de verhalen in de wereld dat het aantal slachtoffers zwaar wordt overdreven. Dorin stelt dat er simpelweg niet genoeg Servische soldaten aanwezig waren om binnen enkele dagen een misdaad van deze omvang te plegen. De Amerikaanse econoom en media-analist Edward Herman, die Srebrenica “een enorme propagandaoverwinning voor het Westen” heeft genoemd, denkt dat er tussen de 500 en 1000 executies zijn uitgevoerd. “Dat is dus een aanzienlijk bloedbad, maar we moeten dat wel binnen zijn context zien.” En die context was dat er een oorlog woedde tussen de Serviërs en de Bosniërs – waarbij die laatsten zich ook niet onbetuigd lieten. Herman becijferde dat er vóór juli 1995 in de omgeving van Srebrenica door Bosnische troepen ruim 2000 Servische burgers zijn vermoord.

In een Noorse tv-documentaire uit 2010 wordt gesteld dat de aanval op de safe area rond Srebrenica een “gewone militaire operatie” was die werd uitgelokt door de wandaden van de Bosniërs tegen Serviërs. Toen vervolgens ongeveer 13.000 Bosnische mannen – inclusief 6000 Bosnische strijders – lopend door de bergen de stad Tuzla probeerden te bereiken, traden de Servische militairen ook tegen hen op. Bij de gevechten die daardoor ontstonden, zouden nog eens 2000 doden zijn gevallen. Tellen we daar die 500 à 1000 executies bij op, dan komen we volgens Edward Herman, Alexander Dorin en vele anderen echt niet tot de 8000 weerloze slachtoffers waar de westerse media het altijd over hebben.

Waar is het fotorolletje gebleven?

In het huidige smartphone-tijdperk zijn we alweer bijna vergeten dat de meeste mensen in de jaren negentig nog foto’s maakten met een camera waar een rolletje in moest. Zo ook luitenant Ron Rutten, een van de Nederlandse VN-soldaten in Srebrenica. Op 13 juli 1995 maakte hij foto’s van het scheiden van de Bosnische mannen en vrouwen door de Serviërs, en van vermoorde Bosniërs. Eenmaal terug in Nederland gaf Rutten zijn fotorolletje aan de militaire inlichtingendienst MIVD. Vervolgens werd bij het ontwikkelen ervan een technische fout gemaakt en gingen de beelden verloren. Maar niet iedereen gelooft dat. De foto’s zouden destijds politiek veel te gevoelig hebben gelegen en daarom ‘ergens in een archief’ zijn beland.

De feiten

Het klopt dat de Bosnische troepen rond Srebrenica zich evenmin aan de spelregels van de VN hielden als de Serviërs. Zo leidde de lokale Bosnische commandant, Naser Oric, plundertochten naar door Serviërs bewoonde dorpen in de omgeving om de mensen in de enclave van voedsel te voorzien. Daarbij vielen burgerslachtoffers, maar zeker geen honderden. En wraakzucht mag volgens het internationale oorlogsrecht sowieso nooit als excuus dienen om een militaire operatie uit te voeren.

Ook het argument dat het destijds allemaal nogal meeviel, kunnen we resoluut wegstrepen. Niet alleen juridisch is inmiddels ruimschoots aangetoond dat er wel degelijk duizenden mensen zijn afgemaakt. De Amerikaanse journalist David Rohde bezocht Srebrenica in 2015 en deed daarvan verslag in het tijdschrift The Atlantic. Hij schreef: “Dankzij de wetenschappelijke vooruitgang die de afgelopen vijftien jaar op het gebied van DNA-identificatie is geboekt, hebben de experts die deze oorlogsmisdaden moeten onderzoeken kunnen vaststellen dat in de omgeving van deze stad 8000 Bosnische moslimmannen en -jongens werden afgeslacht.” Ze ontdekten ook dat de Serviërs hun massa-executies hebben geprobeerd te verbergen door een heleboel lijken elders opnieuw te begraven. Van één slachtoffer werden op vijf plekken lichaamsdelen aangetroffen.

En er lag inderdaad een doorwrocht plan aan dit bloedbad ten grondslag, maar dat was helemaal van Servische makelij. Tot de mensen die het beraamden, behoorden onder anderen Radovan Karadzic, de toenmalige president van de Republika Srpska, de Servische gebieden in Bosnië-Herzegovina. In 2016 werd hij daarom door het Joegoslavië-tribunaal veroordeeld tot veertig jaar gevangenisstraf.

Toch was ook aan westerse zijde in zekere zin sprake van samenzweringsactiviteiten met betrekking tot Srebrenica. Neem dat noodlottige gebrek aan luchtsteun toen de Servische troepen de enclave onder de voet liepen. De Dutchbat-militairen rekenden erop, maar ze konden niet weten dat de Britten en de Fransen in samenspraak met de Amerikanen eind mei 1995 in het geheim tot de conclusie waren gekomen dat er voorlopig geen NAVO-bommen op de Serviërs zouden worden gegooid. Enkele dagen daarvoor hadden de Serviërs na luchtaanvallen op enkele munitieopslagplaatsen een paar honderd Britse en Franse VN-militairen in gijzeling genomen. Een aantal van hen werd met handboeien aan strategische objecten vastgeketend. Dit besluit van de bondgenoten kreeg de Nederlandse regering trouwens niet te horen.

Uit inmiddels vrijgegeven Amerikaanse documenten is ook duidelijk geworden dat president Clinton en zijn adviseurs in mei en juni 1995 dankzij een spion in de hoogste Servische regionen al een vrij scherp beeld hadden van wat er ophanden was. Dat wil zeggen: niet dat de Serviërs een massamoord voorbereidden, maar wel dat Srebrenica en Zepa, een andere safe area in het oosten van Bosnië-Herzegovina, zouden worden aangevallen. Dit werd eveneens verzwegen voor het kabinet in Den Haag.

En een week na de val van Srebrenica schreef een van Clintons adviseurs dat nu “misschien de weg is gebaand naar meer realistische territoriale oplossingen”. Het heeft er dus alle schijn van dat de Amerikanen het verdwijnen van de VN-enclaves rond Srebrenica en Zepa niet zo heel erg vonden, omdat het de landkaart van Bosnië-Herzegovina een stuk overzichtelijker maakte. Vervolgens bombardeerde de NAVO in september 1995 tijdens Operatie Deliberate Force de Serviërs naar de onderhandelingstafel. Twee maanden later was de Bosnische oorlog voorbij.

Zaak gesloten?

In juni 2017 oordeelde het gerechtshof in Den Haag dat de Nederlandse staat aansprakelijk is voor de dood van 300 moslimmannen die in juli 1995 waren weggestuurd van de compound van Dutchbat bij Srebrenica. Op precies dezelfde dag dienden ruim 200 Dutchbat-veteranen een claim in tegen de Nederlandse staat. Ze eisen 22.000 euro per persoon omdat ze in hun ogen een ‘onmogelijke missie’ moesten uitvoeren – waardoor ze later met allerlei privéproblemen te maken kregen.

Het vaderlandse Srebrenica-trauma is ontstaan doordat Nederland klem kwam te zitten tussen internationale politieke belangen. Op 22 november 2017 heeft het Joegoslavië-tribunaal in Den Haag Ratko Mladic, de man die verantwoordelijk is voor de moord op 8000 mensen, levenslang veroordeeld.

Deze Complot-aflevering staat ook in KIJK 10/2017.

Complottheorieën zijn van alle tijden, maar vooral door social media en de coronacrisis groeit het aantal flink. In deze unieke special van maar liefst 300 pagina’s ontleden we 55 wereldschokkende samenzweringen. KIJK analyseert elke theorie en scheidt de feiten van de geruchten. Bestel deze extra dikke special eenvoudig en snel via onderstaande knop.