Een oeroude kaak bewijst dat de denisovamens, het geheimzinnige halfbroertje van de neanderthaler, zo’n 160.000 jaar geleden leefde op drie kilometer hoogte in Tibet.
Een soort snoepwinkel voor archeologen is het, de Denisovagrot in het Altajgebergte in Siberië. In 2010 onthulde een vingerbotje uit de grot het bestaan van een voorheen onbekende menssoort: de denisovamens, het mysterieuze ‘halfbroertje’ van de neanderthaler. Hoewel men sinds de ontdekking vermoedde dat de uitgestorven oermens ooit wijdverspreid was, werden enkel resten van de denisovamens in die ene grot in Siberië gevonden. Tot nu.
De gefossiliseerde overblijfselen van een minstens 160.000 jaar oude onderkaak, gevonden in een grot in Tibet, is het eerste bewijs voor de aanwezigheid van de oermens buiten Siberië. Daarbij, schrijven de onderzoekers in vakblad Nature, maakt het de denisovamens de eerste mensachtige die van dit gebied zijn thuis maakte – veel eerder dan de Homo sapiens.
Lees ook:
Vermoedens
Dat de denisovamens vanaf het vertrek van de vroegste mens uit Afrika uiteindelijk in Siberië belandde, is duidelijk. Maar hoe dat zich precies heeft afgespeeld is dat niet. De gefossiliseerde kaak, die een boeddhistische monnik in 1980 in een grot in het Tibetaans Hoogland vond, helpt die mysterieuze ‘levensweg’ beter in beeld te krijgen.
De gefossiliseerde kaak werd gevonden in de Baishiya Karst-grot op een ruime 3000 meter hoogte in het Tibetaans Hoogland in Xiahe, China. © Dongju Zhang, Lanzhou University
“Dat de denisovamens in Tibet voorkwam, past goed in het beeld dat we van deze mensachtige hebben”, mailt evolutiebioloog Nico van Straalen (Vrije Universiteit Amsterdam) die niet was betrokken bij de studie. “Uit DNA-onderzoek in 2010 bleek al dat de Melanesiërs voor 4,8 procent afstammen van deze oermens. Daardoor werd toen al werd gesuggereerd dat het verspreidingsgebied van de denisovamens groter moest zijn geweest dan Siberië.”
Hedenhaagse Aziaten, zoals de Melanesiërs, maar ook Indonesiërs, Australiërs en Chinezen blijken allemaal wat van dat denisovamens-DNA te hebben. Bewoners van het Himalaya-gebergte kunnen mogelijk zelfs zo goed op grote hoogte leven dankzij de denisovamens. “Hun variant van het gen EPAS1, dat een rol speelt bij aanpassingen aan ijle lucht, komt sterk overeen met de denisova-variant”, vertelt Van Straalen.
Onthullende onderkaak
Hoewel het de wetenschappers niet lukte om DNA uit het fossiel te halen, konden ze aan de hand van eiwitten uit de kiezen toch vaststellen dat de kaak afkomstig moest zijn van een denisovamens. Ook de vorm van de onderkaak en de tanden duidden op de oermens. “De kaak heeft primitieve kenmerken, zoals het ontbreken van de kin”, vertelt paleontoloog Lars van den Hoek Ostende (Naturalis Biodiversity Center).
De onderkaak. © Chen et al., 2019/Nature
“Het is heel belangrijk dat de denisovamens, de verre neven en nichten van de neanderthalers, nu een gezicht (of beter; een onderkaak) beginnen te krijgen”, mailt archeoloog Wil Roebroeks (Universiteit Leiden). “Met in die kaak ook van die grote tanden als we al uit de Denisovagrot kenden.”
Hoog, hoger, hoogst
De onderzoekers menen dat de kaak minstens 160.000 jaar oud is. “De datering is gebaseerd op de ‘kalk-aankoekingen’ op het fossiel, en ziet er solide uit”, mailt Roebroeks. Dat is min of meer dezelfde leeftijd als de oudste fossielen uit de Denisovagrot. Bovendien maakt dat deze oermens waarschijnlijk de eerste mensachtige op het Tibetaans Hoogland. Ver voor de Homo sapiens maakte de denisovamens “het dak van de wereld” al hun thuis, aldus Roebroeks.
“Minstens 160.000 jaar geleden, in de voorlaatste ijstijd, wisten oude mensachtigen al op meer dan 3000 meter hoogte te overleven. Dat zegt ook veel over de aanpassingsvaardigheden van deze ‘zustergroep’ van de neanderthalers”, vertelt de archeoloog. “Daar hebben niet alleen biologische aanpassingen (zoals dat denisova-gen EPAS1, red.) een rol in gespeeld. Waarschijnlijk waren ook allerlei culturele aanpassingen essentieel, zoals goede kleding, jachttechnieken die voor voldoende voedsel zorgden en uiteraard … vuur”, besluit hij.
Bronnen: Nature, EurekAlert!
Beeld: Dongju Zhang, Lanzhou University; Chen et al., 2019/Nature
Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Bestel dan hier ons nieuwste nummer. Abonnee worden? Dat kan hier!