Al zolang als de psychologie bestaat zijn wetenschappers op zoek naar de oorzaak van depressie en andere psychische stoornissen. Hoogleraar Denny Borsboom vermoedt dat er in de verkeerde hoek wordt gezocht. En wat hij in eerste instantie niet verwacht had: zijn hypothese vindt volop bijval.

Op zijn werkkamer springt-ie meteen in het oog: de gele elektrische gitaar die in de vensterbank staat. “Geen bijzonder ding, hoor”, relativeert Denny Borsboom. “Het is wat ik noem een anti- RSI-gitaar, ik speel tussen de bedrijven door wat loopjes om mijn vingers los te maken. Tot voor kort zat ik in een band die liedjes van Jimi Hendrix covert, maar daar moet je je niet al te veel van voorstellen.” Toch heeft hij zichzelf weleens ‘de Pearl Jam van de psychologie’ genoemd, maar daarmee doelde hij niet op zijn gitaarspel. “Ik maakte die vergelijking omdat de band na hun album Ten zoveel last heeft gehad van het succes.”

Schaduwkant

De hoogleraar grondslagen van de psychologie en psychometrie aan de Universiteit van Amsterdam wordt op straat niet aangeklampt door fans, maar in psychologische kringen sloeg zijn netwerktheorie ruim tien jaar geleden wel in als een bom. Tot die tijd ging men ervan uit dat psychiatrische stoornissen bepaalde symptomen veroorzaken. Een depressie zou bijvoorbeeld leiden tot klachten als slapeloosheid, negatieve stemming en concentratieverlies, terwijl de stoornis zelf een onderliggende biologische verklaring zou hebben, zoals een hersenafwijking of genetische factoren. De netwerktheorie gooit dat idee overhoop en stelt dat de symptomen het werkelijke probleem vormen; ze zijn aan elkaar gelinkt, versterken elkaar en monden na verloop van tijd uit in een depressie.

Met de opmerking dat hij de Pearl Jam van de psychologie zou zijn, doelt de hoogleraar op zijn ambivalente houding tegenover roem, net zoals de Amerikaanse band na het populaire album Ten de schaduwkant van het succes ontdekte. Want sinds zijn netwerktheorie het levenslicht zag, zijn vele ogen op Borsboom gevestigd. En dat terwijl hij het liefst aan modellen knutselt, zegt hij. “Ik hoef niet per se op een podium te staan, geef ook nauwelijks interviews. Maar goed, ik heb me ermee verzoend dat ik het boegbeeld van deze nieuwe theorie ben geworden. Al vind ik het nog steeds vervelend als mensen me op een voetstuk plaatsen. Ik moet ook niets hebben van wetenschappelijke prijzen. Ik neem ze beleefd in ontvangst omdat ik het bijzonder onaardig vind om te weigeren, mensen bedoelen het goed, maar ik hou dat soort beloningen en verleidingen het liefst buiten de deur. Ik word daar niet blij van, wel als ik iets heb geleerd of ontdekt.”

Dit is het begin van het interview met Denny Borsboom te vinden in KIJK 3/2020. Deze editie ligt in de winkel vanaf 20 februari tot en met 18 maart.

Meer informatie:

• Vrij Nederland: Wij zijn niet meer alleen ons brein. Hoe het denken over psychische stoornissen verandert
• World Psychiatry: A network theory of mental disorders, Denny Borsboom
• YouTube: Netwerktheorie – Denny Borsboom

Tekst: Maurice Timmermans

Beeld: Allard Faas

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!