Volgens hoogleraar Philip Tetlock is het voorspellen van de toekomst te leren. Hij bewees die stelling met voorspellingstoernooien waarin sommige amateurvoorspellers het beter deden dan professionele veiligheidsanalisten. KIJK sprak met dé wetenschappelijke autoriteit op het gebied van voorspellingen.
KIJK: U bent nu al meer dan dertig jaar met voorspellingen bezig. Wat bracht u bij dit onderwerp?
“Ergernis, waarschijnlijk. Begin jaren tachtig zat ik in een commissie die de relatie tussen de VS en de Sovjet-Unie onderzocht. We werden regelmatig gebriefd door experts. De ‘haviken’ (voorstanders van een agressieve aanpak – red.) meenden dat de Sovjet-Unie onhandelbaar en vijandig was, terwijl de ‘duiven’ (voorstanders van een vredelievende aanpak – red.) de schuld in de schoenen van de Reagan-regering schoven. Maar plotseling dook Gorbatsjov op, die een einde maakte aan de Koude Oorlog. Gorbatsjov was een fenomeen dat bijna niemand had voorspeld, maar toch had bijna elke deskundige er achteraf een verklaring voor die perfect bij zijn of haar wereldbeeld paste. De zelfverzekerdheid waarmee dat gebeurde, verbaasde me. Ik vroeg me af of het mogelijk zou zijn om voorspellingstoernooien te organiseren die mensen bewuster zouden maken van hun eerdere onwetendheid. Dus dat deed ik.”
Uw laatste voorspellingstoernooi werd gefinancierd door de Amerikaanse veiligheidsdiensten. Vanwaar hun interesse?
“Ik denk dat het gedeeltelijk een reactie was op het voorspellingsdebacle rond de aanwezigheid van massavernietigingswapens in Irak in 2003. 
De directeur van de CIA had tegen de president zelfs het woord ‘inkoppertje’ gebruikt. Fouten van die orde van grootte kunnen biljoenen dollars en duizenden levens kosten. Het schudde veel mensen bij die diensten wakker en ze gingen zich afvragen of hun procedures voor het maken van waarschijnlijkheidsinschattingen wel goed genoeg waren. Maar hun interesse verraste me óók. Je financiert meestal geen onderzoek dat je in verlegenheid zou kunnen brengen.”
Een klein aantal deelnemers aan uw toernooi bleek buitengewoon goed te zijn in het doen van voorspellingen. Wat onderscheidt deze zogenoemde ‘supervoorspellers’ van de rest van de mensheid?
“Een van de dingen die supervoorspellers van nature doen – en de meeste andere mensen juist niet – is gebeurtenissen te zien in categorieën. Wat bedoel ik daarmee? Supervoorspellers beschouwen gebeurtenissen niet als uniek, maar vragen zich af of iets dergelijks al eens eerder is gebeurd en hoe zeldzaam die gebeurtenis statistisch gezien is. Stel, je bent met een supervoorspeller op een bruiloft en iemand zou jullie vragen wat de kans is dat dit gelukkige bruidspaar bij elkaar blijft. De gewone bruiloftsgast zou gefocust zijn op de gebeurtenis zelf; op het geluk van het bruidspaar op dat moment. Daarom zou hij een onrealistisch hoog percentage geven, zeg 80 of 90 procent, dat het huwelijk succesvol zal zijn. De supervoorspeller daarentegen zou zich afvragen wat het gemiddelde scheidingspercentage is van getrouwde stellen in deze sociaaleconomische klasse in Nederland. Dat percentage – laat het 33 procent zijn – neemt hij als uitgangspunt.
Dat is echter pas het begin van het proces. Vervolgens zou hij zich richten op de details van de relatie zelf. Als de supervoorspeller bijvoorbeeld weet dat de bruidegom psychopathische trekken heeft, zou hij de slagingskans naar beneden bijstellen. Maar als hij weet dat het paar een grote emotionele betrokkenheid naar elkaar heeft, krikt hij het percentage juist op. Supervoorspellers beginnen met wat ik het ‘buitenaanzicht’ noem, oftewel het statistische gemiddelde van vergelijkbare situaties. Vervolgens stellen ze dat percentage bij door naar het zogenoemde ‘binnenaanzicht’ te kijken; de details van deze specifieke gebeurtenis. Dat is een van de vele dingen die supervoorspellers anders doen.”
Dit is het begin van een interview te vinden in KIJK 5/2016. Deze editie ligt in de winkel vanaf 21 april tot en met 25 mei.
Meer informatie:
Tekst: Hidde Tangerman
Beeld (header): 123rf, beeld (portret): Wharton School