Onderzoekers stellen dat naast dieet en klimaat ook sociale interacties mogelijk een belangrijke drijfveer geweest zijn in de evolutie van ons gezicht.
Hoewel ze onmiskenbaar familie zijn, de uitgestorven leden van het Homo-geslacht, ziet de moderne mens er tegenwoordig flink anders uit. Niet alleen de lichaamsbouw van de Homo sapiens wijkt af van die van onze (verre) voorouders ook onze gezichten hebben in de miljoenen jaren sinds de eerste mens een behoorlijke metamorfose ondergaan.
Doorgaans wordt aangenomen dat die gezichtsveranderingen met name gedreven zijn door veranderingen in dieet en klimaat. Maar een internationaal team onderzoekers van onder meer de York-universiteit stelt dat ook sociaal gedrag, zoals non-verbale communicatie, een rol heeft gespeeld in de vorming van de gezichten van nu. Het onderzoek werd gepubliceerd in vakblad Nature Ecology and Evolution.
Lees ook:
Metamorfose
“De onderzoekers beschrijven de veranderingen in het aangezicht vanaf oermens Australopithecus tot de moderne mens”, vertelt evolutiebioloog Nico van Straalen (Vrije Universiteit Amsterdam). “Ze leggen de focus op het kleiner worden van het gezicht.” De mens werd steeds beter in het bereiden van voedsel. Hierdoor hoefden ze minder te kauwen en konden de gezichten kleiner worden. Ook veranderingen in het klimaat, zoals toe- of afnamen in luchtvochtigheid en -temperatuur zouden daarin een rol gespeeld kunnen hebben.
Maar, menen de onderzoekers, ook sociaal gedrag zou van belang geweest kunnen zijn. Die factor werd voorheen vaak over het hoofd gezien. “Een platter geworden gezicht zou te maken hebben met een toename van verschillende gezichtsuitdrukkingen”, legt Van Straalen uit. “En is dus een aanpassing aan de sociale omstandigheden.”
Social skills
Volgens de onderzoekers veranderde het gezicht dus ook zodat de mimiek duidelijker werd. Met duidelijkere gezichtsuitdrukkingen werd het immers makkelijker ook non-verbaal te communiceren. Hoewel de evolutiebioloog de rol van die sociale omstandigheden interessant en ook vrij logisch vindt, is hij niet helemaal overtuigd. “Het is een speculatie,” stelt hij, “er is weinig bewijs voor, ook in het artikel zelf.”
“Het interessants vind ik,” merkt Van Straalen op, “dat de analyse van het aangezicht in de fossielen de Homo antecessor naar voren haalt als een mogelijke laatste voorouder van ons en de neanderthaler (Homo neanderthalensis). Daarmee komt de Heidelbergmens, die ik altijd als de voorouder van sapiens-neanderthaler heb beschouwd, in een onduidelijke positie.
Het sterke punt van het artikel is daarmee volgens Van Straalen tegelijkertijd het zwakste punt. “Ze concentreren zich helemaal op het aangezicht. De rest van de schedel wordt niet besproken, terwijl je je kunt voorstellen dat het als één geheel evolueert.”
Een van de auteurs van de studie, Paul O’Higgins, met het onderzoeksmateriaal. © University of York
Alleen de mens?
“Ik ben het eens ben met de auteurs dat het menselijke gezicht een belangrijke signaalfunctie heeft en dat deze het gevolg is van evolutie”, vertelt paleontoloog Lars van den Hoek Ostende (Naturalis Biodiversity Center). Toch is ook hij niet helemaal overtuigd. “De auteurs stellen dat vooral Homo sapiens goed is in non-verbale expressie vanwege de noodzaak om in sociale groepen te leven. Maar die groepen zien we al bij chimpansees, bonobo’s en gorilla’s”, vertelt hij.
Dat deze sociale vaardigheden bij de overgang van bos naar de vlakte misschien belangrijker werden, en Australopithecus verder moest gaan, lijkt logisch. Maar of de gezichtsuitdrukkingen belangrijker in de eerste Homo sapiens waren dan bij Homo erectus, dat betwijfelt de paleontoloog. “Uiteraard denken we in de eerste plaats aan onze eigen soort. Misschien zouden we gezichtsuitdrukkingen van Homo erectus of Homo neanderthalensis niet begrijpen. Maar ze moeten er zijn geweest”, besluit hij.
Hebben sociale interacties een rol gehad op de vorming van ons gezicht? Ja, waarschijnlijk wel. Maar details moeten uit volgend onderzoek blijken.
Bronnen: Nature Ecology and Evolution, EurekAlert!
Beeld: Rodrigo Lacruz, University of York
Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Bestel dan hier ons nieuwste nummer. Abonnee worden? Dat kan hier!