Een griepprik die tegen meerdere virussen werkt en langer effectief is, lijkt nu minder ver weg.

Een grote groep mensen moet er jaarlijks aan geloven: de griepprik. Maar dit medicijn is niet ideaal; het zou handiger zijn als het vaccin langere tijd effectief is en tegen meer vormen van de griep zou werken. Wetenschappers werken al jaren aan zo’n universeel griepvaccin en nu zijn twee aparte onderzoeksteams een stapje dichterbij gekomen.

Muterend eiwit

Griepvirussen zijn omhuld door lolly-vormige eiwitten genaamd hemagglutininen (HA). Deze gebruiken ze om je cellen binnen te dringen. Het huidige griepvaccin werkt door het ‘hoofd’ van deze eiwitten aan te vallen. Helaas muteert dit deel continu, waardoor we om de zoveel tijd een prik nodig hebben. Ook verschillen deze hoofden per griepvirus; het vaccin beschermt dus niet tegen alle griepsoorten. De ‘stam’ van het eiwit muteert daarentegen veel minder snel en is per griepvirus vaak hetzelfde. De twee teams hebben zich hier nu op gefocust.

We horen je denken; hadden wetenschappers zich niet eerder op dit deel kunnen storten? Nou, dat doen ze ook al een tijdje. Maar pas in 2008 hebben onderzoekers ontdekt dat ons immuunsysteem ook antilichamen kan produceren die hechten aan de HA-stam en zo het eiwit onschadelijk maken. De wetenschappers hebben vervolgens geprobeerd een vaccin te ontwikkelen dat deze antilichamen opwekt. Maar zo gemakkelijk is dat niet. Het probleem: zolang het hoofd van het eiwit aanwezig is, zal ons immuunsysteem de aanval hierop openen. De stam wordt grotendeels genegeerd.

Varkens- en vogelgriep

Amerikaanse onderzoekers zijn nu dichter bij de oplossing van dit probleem. Zij hebben een eiwit genaamd ferritine laten hechten aan een HA-stam, afkomstig van de varkensgriep. Ferritine zorgt ervoor dat de stammen meer opvallen voor het immuunsysteem. Het goedje is vervolgens getest bij muizen en fretten. Deze dieren blijken door het vaccin beter beschermd tegen varkens- én vogelgriep.

Het tweede onderzoeksteam dat maandag een soortgelijke aanpak publiceerde in Science kwam uit ons eigen kikkerlandje. De wetenschappers van het bedrijf Crucell sneden de hoofden van het HA-eiwit ‘gewoon’ af en pasten de stam zo aan dat antilichamen effectiever konden hechten. Dit vaccin verminderde de koorts in apen die waren geïnfecteerd met de varkensgriep. Bovendien triggerde het medicijn de antilichamen voor de vogelgriep.

Gebruik bij mensen

Volgens Guus Rimmelzwaan, viroloog aan het Erasmus MC, zijn het interessante studies. “Nadat eerder al antilichamen werden gevonden met een werking tegen verschillende griepvirussen, was het lang de vraag of het mogelijk zou zijn om deze antilichamen door vaccinatie op te wekken”, mailt hij. “Beide publicaties laten zien dat dat in principe mogelijk is, maar het gaat zeker nog enige jaren duren voordat universele influenzavaccins beschikbaar komen voor gebruik bij mensen.”

Ook Louis Kroes, hoogleraar klinische virologie aan het LUMC die wij eerder spraken over vaccinaties in KIJK 6/2015, noemt de resultaten “bemoedigend”. “De beide benaderingen vullen elkaar aan en zijn beide zeker kansrijk voor verdere ontwikkeling”, vertelt hij. Maar ook Kroes laat weten dat het testen op mensen nog veel tijd in beslag zal gaan nemen. Nog maar even elk jaar die griepprik halen dus…

Lees ook hoe bijen hun nakomelingen vaccineren en waarom een mazelenvaccin langer werkt dan een griepprik.

Bronnen: Science, Nature Medicine, The Guardian, ScienceAlert