Virussen teisteren al eeuwen de menselijke bevolking. Maar welke hebben wereldwijd de meeste mensen het leven gekost?

De uitbraak van het nieuwe coronavirus in China zorgt voor veel onrust. We worden overspoeld met berichten en krijgen dagelijks updates over het aantal nieuwe besmettingen en overledenen. Ondanks dat het virus zich snel verspreidt, lijkt deze niet gevaarlijker te zijn dan het gewone griepvirus. Wat zijn eigenlijk de gevaarlijkste virussen die we kennen?

1) Humaan immunodeficiëntievirus (hiv)

Hiv is verantwoordelijk voor het verworven immunodeficiëntiesyndroom, aids. Het virus kruipt in belangrijke afweercellen, zogeheten T-lymfocyten, houden zich hier schuil en gebruiken ze om zich te vermenigvuldigen. Zo maakt het virus langzaam het immuunsysteem kapot. Vanaf het moment dat het afweersysteem zo ver verzwakt is dat het niet meer functioneert, wordt de ziekte aids genoemd. Hierdoor kan de patiënt zich niet meer tegen andere ziekteverwekkers beschermen en overlijdt vaak aan een gewoonlijk onschuldige infectie.

Sinds het starten van de aidsepidemie in 1981 zijn zo’n 77 miljoen mensen besmet geraakt, waarvan ongeveer de helft is overleden. Tegenwoordig kunnen hiv-besmette mensen met hiv-remmers, die het virus voldoende onderdrukken, lang blijven leven. In Afrika overlijden jaarlijks echter nog bijna één miljoen mensen aan aids doordat de medicatie moeilijk verkrijgbaar en onbetaalbaar is, en door een tekort aan seksuele voorlichting.

Ondanks het feit dat wetenschappers al jaren onderzoek doen naar een hiv-vaccin zijn ze daar tot op heden nog niet in geslaagd. Doordat het virus zich verstopt in de afweercellen en zich constant aanpast, is de ziekmaker het vaccin simpelweg te slim af.

2) Griep

Wat sommigen zich niet realiseren is dat griep, veroorzaakt door het Influenzavirus, één van de dodelijkste ziektes is. Wereldwijd overlijden er nog jaarlijks 250.000 tot 500.000 mensen aan de griep. Het griepvirus is voornamelijk gevaarlijk voor ouderen of mensen met chronische hart- en longziekten.

Een van de bekendste grieppandemieën die we kennen, werd veroorzaakt door een subtype van het virus: de Spaanse griep. Deze woedde in 1918-1919 en eiste wereldwijd 20 tot 100 miljoen levens (meer dan het aantal slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog). De ziekte trof waarschijnlijk als eerst Amerikaanse militairen die vervolgens andere legertroepen besmetten. De bijnaam ‘Spaanse griep’ ontstond toen Spanje als eerste officieel berichtte over de ziekte.

3) Pokken

Pokken, de meest gevreesde ziekte van de 18^de eeuw, wordt veroorzaakt door het variolavirus. Geschat wordt dat in totaal zo’n 300 tot 500 miljoen mensen wereldwijd zijn overleden aan de ziekte. De infectie begint met zware griepachtige verschijnselen: spier- en gewrichtspijn die gepaard gaan met vermoeidheid en koorts. Vervolgens ontstaan er zweren op het slijmvlies van de mond en neus-keelholte (farynx), en krijgt de getroffen persoon huiduitslag, die later verandert in bulten over heel het lichaam.

Dankzij een globaal vaccinatieprogramma is het virus gelukkig de wereld uit. Sinds 1977 is er geen nieuwe besmetting meer opgedoken en in 1980 verklaarde de WHO dat het virus volkomen was uitgeroeid. Het vaccin is ontstaan na een bijzondere waarneming van Edward Jenner in 1796: melkmeisjes die eerder een infectie met het koepokkenvirus hadden gehad, zouden beschermd zijn tegen het virus. Het preventief besmetten met het koepokkenvirus werd later vaccinatie genoemd, vernoemd naar het woord vacca – Latijn voor koe. 

4) Ebola

Onder de microscoop heeft ebola de vorm van een dun sliertje dat in werkelijkheid honderdduizend keer dunner is dan een mensenhaar. Omdat ebola zo klein is, komt het gemakkelijk in de bloedbaan terecht en verspreidt het zich door heel het lichaam. Uiteindelijk nestelt het zich in het bindweefsel van het oog, in de lever en in de wanden van bloedvaten. Eenmaal binnengedrongen in de cel begint het ebolavirus zich snel te vermenigvuldigen. Tegelijkertijd laat ebola een speciaal eiwit aanmaken, een ebolavirusglycoproteïne. Het afweersysteem kan dit eiwit niet wegwerken, waardoor de infectie blijft doorgaan. De cellen vol virusdeeltjes en -eiwitten scheuren. Dat veroorzaakt duizenden kleine bloedingen. De bloeddruk zakt vervolgens zo diep dat de organen niet meer werken.

Tijdens de grootste ebola-uitbraak tussen 2014 en 2016 raakten 28.646 mensen besmet en overleden 11.323 mensen. Een huidige uitbraak in Congo (die startte in 2018) is nog steeds niet onder controle en heeft op dit moment meer dan 3000 mensen het leven gekost. Ebola is besmettelijk via direct contact van lichaamsvloeistoffen of door het opeten van wilde dieren, zoals chimpansees, gorilla’s en vleermuizen.

Lees hier: Waarom gaan vleermuizen niet dood aan ebola?

5) Humaan papillomavirus: HPV

Het humaan papillomavirus (HPV) kan baarmoederhalskanker veroorzaken. Het virus kan alleen via seksueel contact worden overgedragen, maar is zeer besmettelijk: zo raakt acht op de tien mannen en vrouwen in hun leven besmet. Gelukkig ruimt ons lichaam de infectie vrijwel altijd zonder problemen op. Als dit niet gebeurt, ontstaat een kleine kans (minder dan 1 procent) op baarmoederhalskanker.

Toch is baarmoederhalskanker de vierde op de lijst van meest voorkomende kankersoorten bij vrouwen. Elk jaar overlijden wereldwijd 311.000 vrouwen aan de ziekte, van wie 85 procent in minder ontwikkelde landen. Sinds 2008 krijgen meisjes vanaf 13 jaar een oproep voor een vaccinatie tegen de twee gevaarlijkste varianten van het HPV-virus, 16 en 18, die 75 procent van de baarmoederhalskanker veroorzaken.

Bronnen: RIVM, WHO, Aidsfonds, Historiek, Ronald Veldhuizen (KIJK 12/2014)

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!