Propagandafilms zijn bedoeld om de mening van een groep mensen over een bepaald standpunt te beïnvloeden. Door de jaren heen zijn ze veelvuldig ingezet. Vijf voorbeelden.

In Russische bioscopen draait op dit moment De Getuige, een film over de oorlog in Oekraïne, meldde De Volkskrant onlangs. De film gaat over de Belgische violist Daniel Cohen. Hij wordt in Kyiv door Oekraïense bandieten gedwongen toe te kijken bij martelingen, en ziet hoe Oekraïense nationalisten vluchtelingen afpersen en de bevolking terroriseren.

Pure propaganda – de film is door de Russische ministeries van Defensie en Cultuur gesponsord. Uiteraard is dit niet de eerste film die is bedoeld om de kijker te overtuigen van een bepaald standpunt. Vijf andere voorbeelden van propagandafilms uit het verleden.

Lees ook:

• Hoe Fidel Castro een revolutionair wereldrecord vestigde
• Wie was Lewis Strauss uit de film Oppenheimer?

The Birth of a Nation (1915)

De eerste Amerikaanse kaskraker én succesvolste propagandafilm voor de Ku Klux Klan ooit werd in 1915 vertoond in het Witte Huis. The Birth of a Nation, van de hand van de bekende Amerikaanse regisseur D.W. Griffiths, gaat over de Amerikaanse Burgeroorlog.

In de film zet Griffiths de gewelddadige racisten op een voetstuk als de ware helden van deze strijd. De zwarte Amerikanen worden daarentegen afgeschilderd als verkrachters van witte vrouwen. Het ledenaantal van de in 1915 impopulaire Ku Klux Klan loopt in de tien jaar na de film op tot drie miljoen…

Battleship Potemkin (1925)

Onder het leiderschap van de Russische revolutionair Vladimir Lenin wierf de Sovjet Unie lokale filmmakers om de boodschap van het bolsjewistisch regime uit te dragen. Een van de thema’s die het meest terugkwamen in deze propagandafilms: zij versus wij. En dit was niet anders bij de film Battleship Potemkin, van regisseur Sergei Eisenstein. (Zie afbeelding bovenaan dit bericht.)

De film laat een gedramatiseerde versie van de muiterij op de Potemkim, een pantserkruiser van de Russische keizerlijke marine, zien. Bij deze muiterij, die plaatsvond in juni 1905, vielen verscheidene doden. Eisenstein pakte deze gebeurtenis om het publiek aan het kwaad van de aristocraten te herinneren en zo de Russische revolutie uit 1917 te rechtvaardigen.

Triumph des Willens (1935)

De Duitse actrice en regisseur Leni Riefenstahl (hieronder op de foto) hoorde Adolf Hitler in 1932 voor het eerst spreken op een manifestatie, en was onder de indruk van hem. Dit gevoel bleek wederzijds; Hitler vroeg Riefenstahl een jaar later om een om een film te regisseren over de jaarlijkse Reichsparteitag in Neurenberg. Ze stemde toe, en maakte Der Sieg des Glaubens (vrij vertaald: De overwinning van het geloof).

In 1935 brengt Riefenstahl op verzoek van Hitler een tweede, invloedrijkere propagandafilm uit: Triumph des Willens. Ook deze toont het verloop van het congres door de nazipartij in Neurenberg. De film toont onder meer hoe Hitler en politicus Joseph Goebbels door het volk worden onthaald, toespraken van belangrijke nazi-leden, een manifestatie van de Hitlerjugend en troepen van de SA en de SS. Hitler kwam als producent in de aftiteling te staan.

In which we serve (1942)

Het Britse Ministery of Information (MOI) werd voor het eerst geïntroduceerd aan het einde van de Eerste Wereldoorlog, en nieuw leven ingebracht aan het begin van de Tweede Wereldoorlog. Dit ministerie, onderdeel van de regering, moest positief nieuws de wereld in helpen over Groot-Brittannië. Beroemde filmmakers zoals Alfred Hitchcock en Noël Coward werden door het MOI aangemoedigd bij te dragen aan dit doel.

Van de hand van deze laatste filmmaker – in samenwerking met David Lean – is In which we serve. De film gaat over het fictionele schip HMS Torrin, dat in 1941 voor de kust van Kreta door de vijand tot zinken werd gebracht. Het verhaal wordt verteld aan de hand van flashbacks van zowel mensen uit uit de boven-, midden-, en onderklasse. Dit doen Coward en Lean om uit te dragen dat de Tweede Wereldoorlog een people’s war was.

SAC Command Post (1963)

Stanley Kubrick’s klassieke satirefilm Dr Strangelove uit 1964 ging over de Amerikaanse generaal Jack D. Ripper die denkt dat overal in de samenleving communisten zijn geïnfiltreerd. Hij geeft 34 atoombommenwerpers het signaal een aantal doelen te bombarderen. Het is een van de vele films over een uit de hand gelopen kernoorlog.

Om het publiek te overtuigen dat deze scenario’s allemaal onmogelijk waren, maakte de Strategic Air Command (SAC) – jarenlang de voornaamste Amerikaanse aanvals- en vergeldingsmacht – een eigen film: SAC Command Post. Deze 17 minuten durende film, waarin getoond werd hoe (zorgvuldig) de SAC te werk ging, werd echter nooit getoond. Én werd zelfs vergeten – totdat een onderzoeker van de George Washington University de opname enkele jaren geleden uit de mottenballen wist te halen.  

Bronnen: Tasteofcinema, NRC, The Guardian

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!