“Daar kraant geen haai naar.” We verspreken ons allemaal weleens, maar waar komt dat door?

“Ik wilde vroeger altijd schetenw… eh… wetenschapper worden.” We verspreken ons allemaal weleens, en dat levert soms onhandige of zelfs gênante situaties op. Helaas is het onmogelijk om versprekingen helemaal uit te bannen. Het uitspreken van een zin vergt razendsnelle en nauwkeurige planning, en als het werkgeheugen overbelast raakt – wanneer je te snel wilt praten bijvoorbeeld – gaat er makkelijk iets mis.

Lees ook:

• Hebben schrijvers een ‘vingerafdruk’?
• Hoe kun je in een toontaal een liedje zingen?

Verhaspeling

Voor de maker ervan is een verspreking vervelend, maar taalkundigen zijn er dol op. Dat komt doordat versprekingen informatie geven over hoe het plannen van een zin precies verloopt. Neem die schetenwapper uit het voorbeeld. Zo’n verhaspeling bewijst dat we een woord niet in zijn geheel uit het woordenboek in ons hoofd halen. Waarschijnlijk kiezen we eerst het concept, zoeken de afzonderlijke klanken erbij, en zetten die dan in de goede volgorde. Als er precies in die fase iets misgaat, komen er klanken op de verkeerde plek terecht.

Helemaal willekeurig gebeurt dat niet: onderzoekers hebben aangetoond dat het vrijwel altijd gaat om de beginklanken van woorden of woorddelen die met elkaar verwisseld worden. Woordeindes verhaspelen we daarentegen zelden. Kennelijk zijn beginklanken anders in ons brein opgeslagen dan eindklanken. Dat is ook wel logisch, omdat beginklanken veel informatiever zijn: als je ‘inf.’ leest heb je al een idee welk woord het wordt, maar met ‘.tie’ is dat veel lastiger.

Deze versprekingen, waarbij de beginklanken van woorden of woorddelen zijn verwisseld, heten trouwens spoonerismen. Ze zijn vernoemd naar de Engelse wetenschapper William Spooner, die ze naar verluidt vaak maakte. Hij schijnt bijvoorbeeld weleens geproost te hebben op ‘the queer old dean’ (de rare oude decaan) in plaats van ‘the dear old queen’.

Deze vraag kon je vinden in KIJK 9/2020.

Ook een vraag voor de rubriek ‘KIJK antwoordt’? Mail hem naar info@kijkmagazine.nl. 

Tekst: Sterre Leufkens

Ben je geïnteresseerd in de wereld van wetenschap & technologie en wil je hier graag meer over lezen? Word dan lid van KIJK!